مولف: آقای مهندس احمد مصدر کارشناس ارشد شیمی , مشاور صنایع شوینده و آرایشی بهداشتی (ahmad.masdar@gmail.com  , ۰۹۱۲-۳۱۱۵۸۷۶)

زمانی یک سیستم قابل تعریف و شناخت است که بتوان آنرا از محیط تشخیص داد. لذا تشخیص مرزبندی یک سیستم از محیط الزامی است. مرز بندی سیستم جانوران و از جمله خود ما توسط یک عضو مهم از بدن صورت می پذیرد. پوست.

پوست تنها یک پوشش ظاهری نیست. مساحت آن تا ۲ متر مربع می رسد و با وزن ۳ کیلو برای زنها و ۵ کیلو برای مردها، بزرگترین عضو بدن است. ضخامت آن از ۰٫۵ تا ۴ میلی متر تغییر می کند.در پلکها و صورت به نازکترین، در کف دست و پا ضخیم ترین و در لبها به حساسترین بخش پوست می رسیم. هر چه پوست نازکتر باشد، حساس تر و آسیب پذیر تر می شود. پوست، نزدیکترین تماس را با محیط دارد و در ارتباط مستقیم با مغز است. پوست همچنین مهمترین عضو بدن برایدرک حس لامسه، درد و تغییرات دماست. این عضو، دمای بدن، خروج آب و عفونتها را کنترل کرده و بدن را در مقابل اثرات محیطی و به ویژه نور آفتاب محافظت می کند.

پوست چند لایه دارد که بالاترین لایه آن سخت و نازک بوده و در حال ترمیم دائمی پوست است.  این لایه مسئول نگهداری رطوبت پوست است و به حفظ سلامت و زیبایی آن کمک می کند.لایه های پائین سبب استحکام و انعطاف پوست شده و خانهای برای ریشه های مو و غدد عرقمی باشند. پیری و چین و چروک پوست بیشتر به خاطر آسیب لایه های عمیق تر و به ویژه کلاژن (Collagen )  است که افزایش سن، اکسیدانها ، خشکی و سرما، دخانیات و نور آفتاب مهمترین متهمان آسیب رسانی هستند.

در یک نگاه ساده، پوست صاف به نظر می رسد، اما با نگاه میکروسکوپی، انواع چینها وشبکه های چهار گوش با اندازه های متفاوت قابل تشخیص است. در واقع انعطاف و حرکت پوست با چینهای سطحی آن ممکن است. چینهایی که در صورت، به ویژه اطراف چشم ها قابل مشاهده اند، اهمیت ویژه ای دارند، چرا که به دلیل نازک بودن و آسیب پذیری پوست در این نواحی ، سریعتر عمیق و گسترده شده و ظاهری برای آدمی درست می کند که بیشترافراد، به ویژه خانمها از آن متنفرند. ظاهر پر چین و چروک ، برای همه یک معنا دارد: پیری! 

اغراق نیست اگر بگوییم پوست، هویت افراد را شکل می دهد و بسیاری از بیماریها، ظاهرپوست را تحت تاثیر قرار می دهند! ارتباط عجیبی میان جوان نگه داشتن پوست و سلامتی کل بدن وجود دارد. بیشتر عواملی که پیری پوست را به تاخیر می اندازد، بر طول عمر شما نیز می افزاید! اما چه عواملی باعث پیری پوست می شوند و چگونه می توان با آنها مبارزه کرد؟

آفتاب : تقریبا انرژی تمامی موجودات زنده بر روی زمین از نور خورشید تامین می شود. اگر چه درصد زیادی از نور خورشید در طیف مرئی قرار می گیرد و ما توسط آن محیطمان را می بینیم، اما خورشید همچنین نور فرابنفش (UV ) نیز ارسال می کند. این نور پر انرژی برای موجودات زنده بسیار خطرناک و حتی کشنده است. خوشبختانه مقدار زیادی از آن در بالای جو، توسط لایه ازن جذب می شود. با این حال مقداری از نور فرابنفش خورشید به سطح زمین می رسد. اگر دقیق تر به طیف UV آفتاب بنگریم، همین نور نیز  به ترتیب کاهش طول موج به UVA ، UVBو  UVCقابل تقسیم است.UVCخیلی خطرناک است، اما خوشبختانه توسط لایه ازن جذب می شود. انرژی UVBنیز نسبتا بالاست. این پرتو سازنده ویتامین D است. البته قرار گرفتن بدن به مدت ۱۵ دقیقه در نور روز و حتی ابری بدین منظور کافیست.  این اشعه مسئول برنزه شدن و سوختگی  پوست است. البته توسط شیشه جذب می شود، بنابراین از پشت شیشه پوست نمی سوزد، اما UVA از شیشه عبور می کند. این اشعه همچنین به لایه های عمیق پوست و از جمله کلاژن نیز نفوذ می کند و با تولید رادیکالهای آزاد،در بلند مدت به کلاژن آسیب رسانده و سبب چین خوردگی پوست می شود. بررسی پوست صورت راننده ها نشان می دهد آن طرف از صورتشان که سمت شیشه خودرو و در نتیجه نور خورشید قرار می گیرد، زودتر پیر می شود، حتی اگر شیشه بالا باشد! پوشش مناسب در مقابل آفتاب و در صورت لزوم استفاده از کرمهای ضد آفتاب تنها روش پیشگیری از سوختگی و پیری پوست توسط نور خورشید است.

فشرده ای از روشهای مراقبت از پوست در مقابل آفتاب :

خطر نور آفتاب از نوع جمع شونده است،یعنی مقادیر کم یا زیاد UV باعث آسیب خواهد شد.

برنزه کردن پوست هیچ ارتباطی با سلامتی نداشته بلکه زیان آور است.

تا حد ممکن از قرار گرفتن در معرض آفتاب در ساعات ۱۰ صبح تا ۳ بعدازظهر پرهیز کنید.

از لباسهای مناسب،کلاه و ضد آفتابها استفاده کنید.

از ضد آفتابها حتی در روزهای ابری استفاده کنید.

در ارتفاعات بلند،آفتاب زیانبارتر است،چرا که اتمسفر کمتری برای جذب UV وجود دارد و خطر آفتاب سوختگی بیشتر است.

UVدر نزدیکی خط استوا قویتر است،چرا که نور خورشید مستقیم تر به زمین میرسد.

UVتوسط ماسه،بتون و برف منعکس میشود و به UV آفتاب افزوده می گردد.بنابراین حتی در سایه تضمینی برای مصونیت از UVنیست.

برای افرادی که پوستهای روشنتر دارند،کارگرانی که در معرض نور خورشیدند و افرادی که سابقه سرطان پوست یا حساسیت به نور دارند، استفاده روزانه از ضد آفتابها ضروری است.

حتی الامکان بچه ها را از آفتاب دور نگه دارید و استفاده از ضد آفتابها را به آنها بیاموزید.

از محصولات مرطوب کننده و ضد آفتاب مناسب با فاکتور SPF حداقل ۱۵ استفاده کنید.

اکسیژن : این گاز که در بالای جو به لایه محافظ ازن تبدیل می شود و در سطح زمین جانوران بدون آن دقایقی بیشتر دوام نمی آورند، یکی از عوامل اصلی پیری پوست و نیز پیری کل بدن محسوب می شود! اگر چه حدود ۹۸ درصد اکسیژنی که تنفس می کنیم به مصرف سوختن مواد غذایی و کسب انرژی سلولها می رسد، اما حدود ۲ درصد آن تبدیل به اکسیدان یا رادیکالهای آزادی می شود که به DNA حمله کرده و به آن آسیب می رساند. بدن تا حدودی دفاع کرده و این آسیبها را ترمیم می کند، اما روند آسیب از ترمیم سریعتر است و نتیجه آن در طول زمان چیزی نیست جز پیری!

در مورد پوست، رادیکالهای آزاد به فیبرو بلاستها صدمه می زنند. فیبرو بلاستها مسئول تولید کلاژن و پیوستگی شبکه آنهاست. آسیب فیبروبلاستها به معنای جدایی آنها از رشته های کلاژن و تحلیل رفتن این شبکه بوده که نتیجه آن پیری پوست است. آنچه مسلم است نمیتوان از فرآیند پیری توسط اکسیژن جلوگیری کرد، اما می توان سرعت آن را کاهش داد. چگونه؟

تغذیه : میوه های رنگی و براق، به ویژه گوجه فرنگی حاوی آنتی اکسیدانهایی هستند که با جذب رادیکالهای آْزاد نقش مهمی را در سلامتی و حفظ جوانی پوست بازی می کنند. گیاهان و سبزیجات ،مانند کلم بروکلی و تربچه برای دفاع سلولها در مقابل رادیکالهای آزاد و پیری کمک بزرگی هستند. خوراکیهایی همچون ماهی که حاوی امگا ۳هستند نیز برای جوان ماندن پوست از اهمیت ویژه ای برخوردارند. متاسفانه بیشتر افراد و به ویژه ایرانیها فاصله زیادی  با چنین رژیم غذایی دارند. تهیه میوه و سبزیجات دشوار است. علاوه بر آن خوراکی خوشمزه ای نیست. به همین خاطر جوان نگهداشتن پوست که با سلامتی در اراتباط است، اراده می خواهد. البته شرکتهایی ادعای ساخت قرصهایی را دارند که کمبود چنین رژیمی را جبران می کند. اگر این ادعا درست باشد، خبر خوبی برای بیشتر افراد خواهد بود.

خبر بد برای بیشتر افراد و به ویژه شکموها این است که  شکر و نشاسته نه تنها دو متهم اصلی چاقی هستند ، بلکه سرعت  پیرشدن پوست را نیز بیشتر میکند.برای ایرانیها بهتر است اضافه کنیم که شکر یعنی، شیرینی، شکلات، شربت، بستنی و … و نشاسته یعنی برنج و …!در تحقیقاتی که انجام شده افرادی که قند خون بالاتری دارند و به ویژه دیابتی ها پوست پیرتری نسبت به بقیه دارند.واکنش قند با کلاژن سبب شکنندگی آن شده و احتمال آسیب آن را بالا می برد. نتیجه روشن و تکراری است: پیری پوست!

افزایش سن : گلایکن ها مسئول ارتباط و ارسال پیام بین سلولها هستند و بدون آنها زندگی امکان پذیر نیست. در مورد پوست ، با افزایش سن از تعداد گلایکن ها ی پوست کاسته شده  و در نتیجه ارتباط میان لایه بالایی پوست (اپیدرم) با لایه درونی (درم) قطع شده و پیام تولید کلاژن ارسال نمی شود.نتیجه :افتادگی،چین خوردگی و پیری پوست!البته برخی شرکتها که بر روی علم گلایکوبیولوژی کار می کنند، ادعای ساخت کرمی را دارند که با افزایش گلایکنهای پوست، با فرآیندی برعکس آنچه گفته شد، سبب جوانی و شادابی پوست می شود.

دخانیات : مصرف سیگار و دخانیات، پوست را از تغذیه و اکسیژن مورد نیاز برای سلامتی محروم میکند.نتیجه آن پوستی کسل و بی روح است.دخانیات سبب تشکیل رادیکالهای آزاد خطرناک و تضعیف کلاژن و فیبرهای الاستین میشود که نتیجه آن چروکیدگی و پیری زود رس پوست است.

نوع پوست :

 اگر در جوانی پوست شما با انبوهی از آکنه پوشیده می شد، احتمالا شما پوست چربی دارید. خبر خوش اینکه پوستهای چرب دیرتر پیر می شوند، چرا که نسبت به یکی از فاکتورهای پیری ، یعنی خشکی پوست مقاوم هستند. افرادی که در مناطق مرطوب زندگی می کنند نیز از مزیت رطوبت دائمی پوست برخوردارند. پوستهای نرمال، حد متوسطی از پوستهای چرب و خشک هستند. افرادی که پوست خشک و حساس دارند و علاوه بر آن در مناطق خشک و سرد زندگی می کنند، در صورت هرگونه بی توجهی باید آماده ظاهری پیرتر از سنشان باشند! بنابراین  : پوست خود را بشناسید و به آن توجه کنید.

پوست چرب : معمولا هنگام بلوغ ظاهر میشود، بالاتر از ۳۵ سال نادر است، ظاهرپوست (بویژه بر روی بینی و پیشانی ) براق است ، اپیدرم این نوع پوست ضخیم تر و منفذ های آن گشادتر است.

پوست نرمال : ظاهر شفاف و رنگ یکنواختی دارد. نه سفت و خشک است و نه چرب .  نرم و منعطف بوده و الاستیسیته مناسبی دارد. این خواص ناشی از تعادل در وظایف پوستبه ویژه سلول زایی کافی ، حفظ آب و ترشح مناسب چربی و عرق است.

پوست خشک :این نوع پوست سفت و تحریک پذیر است. از علائم آن کشیدگی و گاهی احساس سوزشپس از شستشو با صابونها و شوینده ها ، به ویژه پس از استحمام است. به راحتیدر هوای خشک پوسته پوسته شده و سرعت چین خوردگی اطراف چشم بالاست. خشکییا خشک شدن پوست به معنایکمبود رطوبت ، نرمی و انعطاف پوست می باشد. خشکی بیش ار حد پوست ، به ویژه در مناطق سرد و خشک حتی می تواند سبب خارش و قرمزی پوست شود.

پوست حساس وآتوپی :این نوع پوستها که احتمالاً زمینه ژنتیکی دارند،  به آسانی تحریک می شوند. پس از شستشو کاملا کشیده و سفت میشوند. نسبت به هیجانات درونی و روحیه شخص کاملا حساسند. به آسانی پوسته پوسته و خشک میشوند. بعضی از این افراد فقط از محصولات آرایشی _ بهداشتی ویژه می توانند استفاده کنند .

برای مراقبت از پوست ، به ویژه اگر دارای پوست خشک و حساسی هستید، توصیه های زیر را جدی گرفته و به آن عمل کنید :

آفتاب سوختگی ، هوای خشک و سرد ، باد و شوینده های سختباعث خشک کردن بخش هایی از پوست نرمال و حتی چرب شده و برای پوستهای خشک و حساس میتواند تا مرز ترک خوردگی پوست و ایجاد عارضه پیش برود.رطوبت هوا  به دما و جغرافیابستگی دارد. درزمستان رطوبت هوا کمبوده وباعثخشکی زیاد پوست میشود. بنابراین در این فصل،  پوست نیاز به مراقبت بیشتری دارد. سرما نیز سبب سفتی کراتینپوست وکاهش انعطاف آن میشود.بنابراین به طور خلاصه :

در طول سال : استفاده از یک کرم مرطوب کننده خوب درطولروز ، استفاده از کرم شب،عدم استفاده از صابونها و شوینده های سخت ، عدم تماس طولانی با شوینده ها و حتی با آب گرم.

در زمستان و مناطق خشک و سرد :استفاده از یک کرم مرطوب کننده خوب درطولروز ، استفاده از کرم شب، عدم استفاده از صابونها و شوینده های سخت ،گرم نگهداشتن بدن ، استفاده از دستگاه تولیدکننده بخار سرد(ترجیحا از نوع آلتراسونیک) در منزل ، استفاده از ملایمترین مایعات دستشویی.

در ضمن آقایان بیشتر توجه کنند، چون خانمها به اندازه کافی به پوست خود اهمیت می دهند!

اجزای ویژه در کرمها و محصولات مراقبت از پوست :

آنتی اکسیدانها : عمدتا مشتقات ویتامینهای A , E , C که از خطر رادیکالهای آزاد در پوست می کاهند.

د – پنتنول : به سرعت به ویتامین B5 تبدیل شده و باعث تسریع در بازسازی آسیبهای پوستی میشود.

رتینیل پروپیونات : فرم ویژه ای از ویتامین A است(رتینول). باعث بهبود ظاهر آسیب دیده پوست در اثر آفتاب شده و از لحاظ ظاهری از چینهای ظریف،زبری و لکه های پوست ناشی از افزایش سنمی کاهد.

نیاسینامید(ویتامین B3) : کمک به حذف سلولهای مرده سطح پوست که باعث تازه شدن ظاهر پوست و افزایش سرعت ترمیم سد دفاعی آن میشود.

هیلا اورنیک اسید : مرطوب کننده طبیعی که بخشی از بافت اطراف کلاژن وفیبرهای الاستین را تشکیل می دهد.میتواند به مرطوب کننده ها اضافه شده یا درون پوست تزریق شود.

سرآمیدها : کمک به جلوگیری از کاهش آب پوست.

رتینوئیک اسید (مشتق ویتامین A ) : تصفیه کننده پوست،افزایش تولید کلاژن،کاهش چروکها. البته در دوز نامناسب و زیاد اثرات جانبی مانند افزایش حساسیت به آفتاب را دارد.

لیپوزومها : کره های نازک وتوخالی از چربیکه با اجزای فعال پر شده اند. آنها از سلولهای پوست کوچکتر بوده و بنابراین به نقاط مورد نظر در پوست نفوذ کرده و مواد فعال را آزاد می کنند.

نانوسفرها : نوع کوچکتر لیپوزومها که به مناطق عمیقتر پوست نفوذ می کنند.

برخی افسانه های پوست :

افسانه : کرمهای حاوی پروتئنهای کلاژن و یا الاستین، پیری پوسترا به تاخیر می اندازند.

واقعیت : این کرمها اصولا تغییری در ظاهر پوست ناشی از افزایش سن ندارند.آنها صرفا نقش یک مرطوب کننده را بازی می کنند و اثرات مفید یک کرم را دارند.

افسانه : نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز سببمرطوب شدن کاملپوست شدهو  بازسازی سلولی و خروج سموم و ضایعات بدن را تسریع می کند.

واقعیت : پوست نرمال بطور طبیعی هیدراته می شود. رطوبت پوست، ناشی از رطوبت و دمای محیط است نه نوشیدن اضافی آب .آب اضافی سرانجام به مثانه میرود . البته نوشیدن آب به مقدار کافی مزایای خاص خود را دارد.

افسانه خیار : مالش یا قرار دادن خیار بر روی پوست معجزه می کند.

واقعیت : اینکار صرفا باعث خنکی دلپذیر و مرطوب شدن پوست می شود. هیچگونه اثر معجزه آسایی در خیار برای پوست وجود ندارد.

منابع:

• Harry’s cosmeticology ,    Harry,Ralph G
• Poacher’s perfumes, cosmetics and soaps ,   A.Poucher
• http://en.wikipedia.org/wiki/Skin
• http://en.wikipedia.org/wiki/Human_skin
• http://www.pg.com/science/skincare/skin_tws_toc.htm
• http://www.wikihow.com/Take-Care-of-Your-Skin
• http://www.iranderma.com/Skincarefarsi.htm#up