اثرات ناخواسته محصولات آرایشی و بهداشتی

تقسیم بندی اثرات ناخواسته محصولات آرایشی و بهداشتی

مولف : واحد تحقیق و توسعه شرکت پاکسان

 

به طور کلی اثرات ناخواسته محصولات آرایشی و بهداشتی را می توان به دو دسته تقسیم نمود :

• اثرات موضعی : بخش های خارجی بدن مانند پوست، چشم و مخاط تحت تأثیر قرار می گیرد.
• اثرات سیستمیك یا پیكره‌ای : در اثر ورود این محصولات به بدن، از طریق پوست، بلع و یا تنفس، تاثیر آن عمومی بوده و كل بدن تحت تأثیر قرار می گیرد.

 

ازآزمون هایی كه بر روی مواد خام متشکله محصولات آرایشی و بهداشتی انجام می شود تا از بی خطر بودن آنها اطمینان كامل حاصل گردد می توان به موارد زیر اشاره نمود :

• آزمون تحریك پوستی اولیه –Primary Skin Irritation
• آزمون تحریك پوستی فزاینده Cumulative Skin Irritation-
• آزمون حساسیت زایی Sensitization-
• آزمون سمی شدن در معرض نور –Phototoxicity
• آزمون آلرژی زائی در معرض نورPhotoallergenicity-
• آزمون موتاسیون زایی Mutagenicity-
• آزمون حساسیت تماسی بر روی انسان-Human Patch Test
• آزمون –Hand Irritation
• آزمون شستشوی روزانه برای پیش بینی تحریكات پوستی
• آزمون غوطه وری-Immersion tests-برای پیش بینی تحریكات پوستی

دسته ای از این آزمون ها نیز بر روی محصول نهایی انجام می پذیرد. برخی از این آزمون ها (از دسته آزمون های سنجش اثرات سوء موضعی) كه بر  روی شامپو و نرم كننده یا حالت دهنده های مو انجام می گیرد عبارت است از:

تحریك پوستی –Skin Irritation

تحریك پوستی خود شامل آزمون تحریك پوستی اولیه (Primary Skin Irritation) و تحریك پوستی فزاینده (Cumulative Skin Irritation) است. در ارزیابی ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی، اولین نكته مهم آن است كه مصرف اینگونه محصولات منجر به هیچ گونه درماتیت تماسی (Contact Dermatitis) یعنی قرمزی، خارش، تورم وجوش پوستی نشود. البته لازم به ذكر است كه درماتیت تماسی همیشه ناشی از مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی نبوده و شرایط محیطی (از قبیل دما، رطوبت) و همچنین شرایط فیزیكی و فاكتورهای فیزیولوژیكی فرد (مانند فاكتورهای ژنتیكی، جنسیت، سن، حالت ونوع  پوست و همچنین تفاوت های فردی) و دفعات مصرف نیز در این امر دخیل می باشد..

حساسیت زائی یا آلرژی دهندگی Sensitization or Allergenicity-

آلرژی هنگامی اتفاق می افتد كه بدن مكرراً در معرض مواد شیمیایی باشد که بالقوه در برخی از افراد حساسیت ایجاد می کنند. آلرژی تماسی چیزی متمایز از تحریك پوستی (Skin Irritation) كه یك واكنش موضعی است، بوده و توسط سلول های ایمنی بدن موسوم به لنفوسیت های T (T-Lymphocytes) ایجاد شده و جزء حساسیت های تأخیری به حساب می آید . به عبارت دیگر آلرژی تماسی كه ناشی از پاسخ سیستم ایمنی بدن به این گونه مواد شیمیایی است، متفاوت از تحریك پوستی می باشد. تحریك پوستی به علت سمیت مستقیم مواد شیمیایی بر روی سلول ها

(عمدتا كراتینوسیت ها) و مویرگ های پوست ایجاد می شود.

آزمون حساسیت زائی ، آزمون مهمی جهت ارزیابی ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی بوده و معمولا به صورت طولانی مدت مورد مصرف قرار می گیرد. نگهدارنده ها، عطرها، اسانس ها و برخی ناخالصی هایی كه در رنگ های به كار رفته در محصولات آرایشی و بهداشتی وجود دارد، می توانند آلرژی زا باشند. در این مقوله، عطرها و اسانس ها در درجه اول اهمیت قرار می گیرند.

آزمون حساسیت تماسی بر روی انسانPatch Test-

بروز علائمی مانند دانه زدن، قرمزی، ورم، جوش، خارش، سوختگی و سوزش پس از مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی، ممكن است گاهی مشاهده شود. بروز این علائم را می توان تا حدی با آزمون هایی كه تا كنون شرح داده شد پیشگویی نمود. ولی نكته مهم آن است ‌كه قبل از اینكه محصولی وارد بازار شود، باید از ایمنی آن اطمینان كامل حاصل كرد. بدین معنی كه آیا این محصول هنگام مصرف هم آن طور كه ما با تست های ذكر شده، ایمنی آن را ارزیابی نموده ایم خواهد بود یا نه؟ برای این منظور بهترین و كامل ترین تستها، تست حساسیت تماسی(Patch Test بر روی افراد مختلف و تست كاربردی (تستی كه تمامی شرایط حین مصرف محصول، در آن در نظر گرفته ویا به عبارتی شبیه سازی شده است) می باشد. این تست ها هم تحت شرایط طبیعی و هم تحت شرایط اغراق آمیز و مصرف نادرست انجام می شود،البته منظور از مصرف اغراق آمیز و نادرست، در حد معقولانه و قابل پیش بینی میباشد.

بررسی نتایج آزمون حساسیت تماسی بر روی انسان Patch Test- توسط متخصص پوست

 

سمی شدن در معرض نور-Phototoxicity

برخی از مواد شیمیایی فقط هنگامی تحریك پوستی ایجاد می كنند كه در معرض نور قرار گیرند. نمونه بارز آن برگاپتین (Bergapten) یا همان 5-Methoxysoralen موجود در روغن برگاپتین بوده كه سبب درماتیت موسوم به برلاك (Berlock) می شود.

آلرژی زائی در معرض نورPhotosensitization-

برخی مواد شیمیایی فقط هنگامی آلرژی پوستی ایجاد می كنند كه در معرض نور باشند. از این قبیل مواد

می توان به مواد محافظت كننده در برابر UV ، باكتری كش ها و عطرها اشاره نمود.

دو مورد سمی شدن و آلرژی زائی در برابر نور از آن جهت مهم می باشند كه محصولات آرایشی و بهداشتی مورد مصرف بر روی پوست، معمولاً در زندگی روزمره در معرض نور قرار می گیرند.

آزمون Hand Irritation

این تست میزان تحریک زایی محصولات شوینده را بر روی دست در مقایسه با نمونه کنترل نشان میدهد.
در این تست از ماده مورد نظر به میزان 10 گرم در دستکش لاتکس ریخته سپس فرد داوطلب دست خود را وارد دستکش می کند. به مدت یک دقیقه دست مالش داده می شود تا کاملا تمام سطح پوست با ماده مورد تست آغشته شود. بعد از گذشت 15 دقیقه دستکش را درآورده و دست شسته می شود. دستها باید در هوا خشک شوند. بعد از گذشت یک ساعت میزان قرمزی و خشکی با دستگاه MPA9 اندازه گیری می شود.

 

آزمون شستشوی روزانه برای پیش بینی تحریكات پوستی

از دیگر تست های مهم برای پیش بینی تحریكات پوستی Wash test است كه از سری تست های ملایمتی است و توسط Hannuksela & Hannuksela انجام شد. در این تست قسمت ساعد شخص داوطلب با محصول مورد تست برای مدت یك دقیقه دوبار در روز برای مدت یك هفته شسته شود و از بازوی دیگر بعنوان شاهد استفاده می شود. اگر قسمت ساعد شخص به دو قسمت تقسیم شود می توان از دومحصول برای تست استفاده كرد. 

مزیت این تست بر پچ تست ، بازبودن سطح محل تست و آب كشیده شدن آن است كه بیشتر به مصرف روزانه محصول شبیه است. معمولاً محصولات آرایشی وبهداشتی كه از سطح پوست ، شسته می شوند تحریكات پوستی شدیدتری در هنگام بسته بودن سطح آنها توسط پچ و آب نكشیده شدن آنها تولید می كنند.از دیگر محاسن این تست ، اندازه گیری میزان فرسایندگی محصول برای تعیین درصد اینگونه مواد فرسایش دهنده در محصول است كه بطور زیاد در محصولات مخصوص شستشوی صورت بكار می رود كه با اندازه گیری مقدار Erythema آن را می توان ارزیابی كرد. از معایب این تست محدود بودن تعداد مواد تست شده بر روی یك شخص است كه حداكثر شامل دو محصول می شود.

 

آزمون غوطه وری Immersion tests- برای پیش بینی تحریكات پوستی

تست غوطه وری از دیگرسری تست های انسانی است كه به خصوص برای تست محصولات كف كننده حمام استفاده می شود ولی از آنجائی كه از صابون وشامپوهای بدن نیز در وان حمام استفاده می شود . این تست از سری تست های معمول برای پیش بینی تحریك پوستی است.از دیگر پارامترهائی كه می توان با استفاده از این تست آنها را ارزیابی كرد تاثیر محصول موردتست در دماهای مختلف، آب با سختی های مختلف برای تولید محصول منطقه ای، پوست های مختلف وتاثیر بر روی پوست های صدمه دیده است. با افزایش تقاضای مصرف كنندگان در سالهای اخیر برای استفاده از گیاهان طبیعی و مواد آروماتراپی و دیگر مواد مغذی پوست استفاده از این تست در كمپانی های تولید كننده موادشوینده بالا رفته است. از مصارف دیگر این تست ارزیابی كارائی و اثربخشی داروهای اضافه شده در محصولات شوینده برای ترمیم پوست های صدمه دیده است . تعداد داوطلبان بستگی به میزان پارامترهائی است كه مورد ارزیابی قرار می گیرد كه حداقل 10 نفر است. نتایج با استفاده از دستگاه 9MPA با استفاده از پروب های Mexameter برای اندازه گیری مقدار قرمزی ، Corneometer برای اندازه گیری میزان رطوبت پوست وTewameter برای اندازه گیری TEWI وSebometer برای اندازه گیری میزان چربی پوست ارزیابی می شود. همچنین از مشاهدات چشمی برای به وجود آمدن خشكی و یا قاچ خوردگی ویا پوسته شدن احتمالی سطح پوست در ارزیابی ها استفاده می شود

 

 

اندازه گیری فاكتورهای پوستی

همانطور كه می دانید پوست ما دارای فاكتورهایی است كه در حالت نرمال تقریباً ثابت بوده و تغییرات نسبتاً کمی دارد. به عنوان مثال، چربی (سبوم) پوست، pH (خصلت اسیدی یا قلیایی بودن) پوست، رطوبت پوست، میزان كشسانی پوست و …. از این رو محصولی ایده آل است كه در نهایت شویندگی، موجب كمترین تغییرات در فاكتورهای پوستی یاد شده شود.

شركت پاكسان تنها شركت تولید كننده مواد آرایشی و بهداشتی در سطح ایران است كه با دارا بودن تجهیزات بسیار پیشرفته و دقیق همچون دستگاه MPA9، قادر به اندازه گیری این فاكتورها و تغییرات آنها پس از مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی بوده تا محصولی را به بازار عرضه كند كه در نهایت كیفیت، كمترین تغییر در فاكتورهای پوستی و آسیب به پوست را دربر داشته باشد.

کاربرد پروب های دستگاه MPA 9 :

 سبومتر-Sebumeter

سبومتر وسیله بسیار دقیقی جهت اندازه گیری سبوم (چربی) مو و پوست سر و پیشانی بوده و با آن به راحتی می توان تغییرات اندکی را كه به مرور زمان بر اثر استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی در میزان چربی پوست سر و پیشانی ایجاد می گردد را اندازه گیری نمود.

 

اندازه‌گیری سبوم پوست مناطق مختلف دست توسط پروب SEBUMETER از دستگاه MPA 9

PH متر پوست (Skin-PH-Meter)
اندازه گیری میزان pH سطح پوست، پارامتر مهمی جهت ارزیابی كیفیت غشاء نازك هیدرولیپدی (Hydroliphdic) پوست سر و پیشانی بوده كه امروزه به دلیل افزایش مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی از موارد حائز اهمیت است.

 

 

اندازه‌گیری pH پوست مناطق مختلف دست توسط پروب PHMETER از دستگاه MPA 9

توامتر (Tewameter)

اندازه گیری TEWL به معنای اندازه گیری آب از دست داده شده از طریق پوست (Transepidermal Waterloss) بوده كه مهمترین پارامتر برای ارزیابی سلامتی پوست می باشد. در بهترین حالت، این میزان صفر بوده و هر چه پوست از نظر سلامتی در شرایط پائین تری قرار گرفته باشد، این مقدار افزایش می یابد. ارزیابی این فاكتور از این جهت بسیار مهم می باشد كه آسیب های غیرقابل رؤیتی كه ممكن است مصرف طولانی مدت محصولات آرایشی و بهداشتی در پوست ایجاد كند را مشخص می نماید. پارامتر دیگری كه با این پروب می توان محاسبه نمود SSWL یا از دست دادن آب سطح پوست (Skin Surface Waterloss) و همچنین pd یا فشار جزیی تبخیر آب پوست (Partial Water Evaporation Pressuer) است.

اندازه‌گیری TEWL پوست مناطق مختلف دست TEWAMETER از دستگاه MPA 9

مگزامتر (Mexameter)
چشم انسان نسبت به تمایز اختلاف بسیار جزیی دو رنگ مشابه، بسیار حساس است. البته درک این تمایز به دو عامل بستگی دارد : اولا دو رنگ مورد آزمایش کنار یکدیگر قرار داشته و ثانیا نور کافی در محیط وجود داشته باشد. ولی با استفاده از پروب مگزامتر می توان با دقت بسیار بالا، قرمزی (ناشی از تحریك) و تیرگی (ناشی از ملانین) پوست را سنجید. بدین معنی كه اگر محصولی از محصولات آرایشی و بهداشتی، سبب تحریك و قرمزی ناچیزی شده كه با چشم قابل تشخیص نباشد، با پروب مگزامتر می توان میزان قرمزی را اندازه گیری کرد.

 

اندازه‌گیری قرمزی و تیرگی (Erythema & Melanin) پوست مناطق مختلف دست توسط پروب MEXAMETER از دستگاه MPA 9

كرنئومتر (Corneometer)
از سال 1980 تا به حال، كرنئومتر یك روش پایه ریزی شده مناسب را جهت تعیین میزان دقیق رطوبت سطح پوست ارائه نموده است. می توان گفت كه كرنئومتر، بهترین وسیله‌ای است كه تاكنون جهت اندازه گیری رطوبت پوست در جهان ساخته شده و سایر وسایل یا روشها با آن محك زده می شود.
این وسیله بر اساس تغییرات ضریب دی الكتریك (Dielectric) سطح پوست كه ناشی از تغییرات رطوبت سطحی پوست است كار کرده و از آن می توان جهت اندازه گیری میزان رطوبت سطحی پوست و تغییرات آن قبل و بعد از استفاده محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده نمود.

 

اندازه‌گیری رطوبت سطحی لایه شاخی پوست مناطق مختلف دست توسط پروب CORNEOMETER از دستگاه MPA 9

رویسكومتر (Reviscometer)
با این پروب می توان میزان كشسانی (Elasticity) پوست را سنجید. محصولات آرایشی و بهداشتی در حقیقت نباید باعث كاهش میزان كشسانی پوست شود.

 

 

اندازه‌گیری میزان كشسانی(Elasticity) پوست مناطق مختلف دست توسط پروب REVISCOMETER از دستگاه MPA 9

اثرات پیكره ای (Systemic Effects)
اثرات سوء محصولات آرایشی و بهداشتی که به داخل بدن وارد می شود، بسیار جدی نیست، چرا كه اكثر اجزاء تشكیل دهنده این محصولات از قبیل الكل های چرب و امولسیون دهنده ها، مشابه موادی است كه در صنعت غذایی به كار برده می شود. با این وجود اجزاء خاصی كه بالقوه مشكل زا بوده و فعالیت بیولوژیكی دارند از قبیل نگهدارنده ها و یا تركیبات رنگی، عطرها و تركیبات ضد آفتاب، مشکل آفرینند.
به طور کلی، اجزاء متشکله محصولات آرایشی و بهداشتی از راه پوست و مخاط، دستگاه گوارش ودستگاه تنفس به بدن وارد می شوند. میزان نفوذ این مواد به عواملی از قبیل طبیعت ماده، غلظت و مقدار آن، مدت زمان تماس با پوست، وضعیت پوست هر فرد و اینكه در تماس با كدام قسمت از پوست بدن می باشد، بستگی دارد.
احتمال ابتلا به مسمومیت های عمومی از قبیل سرطان زایی (Carcinogenicity) ، نقص های مادرزادی (Teratology) و اثر سمی بر سیستم عصبی (Neurotoxicity) در استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی وجود دارد و لازم است كه در خلال ارزیابی ایمنی این محصولات مدنظر قرار گیرد.

آزمایشگاه تخصصی كشت بافت (پوست) و سلول	(Human Cell & Tissue Culture)

 

پوست و ظروف (پلیت) مخصوص كشت آن و مقطعی از پوست كشت داده شده در زیر میكروسكپ (بزرگنمایی 400 برابر)

به طور کلی، چنانچه تنها یکی از اجزاء متشکله محصول دارای عوارضی باشد، قدرت ایجاد خطر توسط این جزء مجددا به میزان در معرض بودن مصرف كننده با این ماده در ارتباط می باشد، بدین معنی كه:

غلظت ماده مورد نظر در محصول نهایی و دفعات و مقدار مصرف آن به چه میزان می باشد ؟

چه مقدار از سطح پوست در تماس است ؟

طریقه مصرف محصول چگونه است (شستشوی آرام یا خشن، آبكشی كافی یا ناقص) ؟

پس از تخمین موارد یاد شده (البته منظور از تخمین، محاسبه احتمال خطرزایی محصول در حداكثر تماس ـ در معرض بودن ـ‌ آن با مصرف كننده می باشد)، میزان استفاده آن در محصول نهایی مشخص می شود.