مولف : واحد تحقیق و توسعه شرکت تولیدی صحت

شوره (Dandruff) پوسته شدن بیش ازحد پوست سر را شوره می گویند.

در پزشکی به این بیماری پوستی ( Pityriasis Capitis ) می گویند.

در شرایط معمول سلولهای پوست حدوداً یک ماه عمر می کنند ،بعد می میرند و باسلولهای جدیدجایگزین می شوند. اگر این دوره کوتاه تر شود مثلا به حدودهر دو هفته یکبار برسد، درحالی که هنوز پوسته های قدیمی از سطح مو پاک نشده اند پوسته های جدید به آنها اضافه می شوند و ما شاهد تعداد زیادی پوسته های درشت تر از حد معمول خواهیم بود و بدین نحو شوره بروز پیدا می کند .

ژنتیک و فاکتور های محیطی نظیر استرس و نقص در سیستم ایمنی می توانند در شدت بروز شوره موثر باشد.

عامل اصلی ایجاد شوره مخمری است با نام علمی (Malassezia furfur) که سابقا” به آن (Pityrosporum ovale)می گفتند.

این موجود ذره بینی جز فلور نرمال پوست است (بدین معنی که به طور طبیعی بر روی پوست افراد سالم هم زندگی می کند و در شرایط عادی بیماری زا نمی باشد). درشرایط خاص نظیر تغذیه بد، استرس، ضعف درسیستم ایمنی و…،این مخمر فعال‌تر از حد معمول می شود و باعث تسریع دوره رشد سلولهای پوست شده و شوره و خارش را سبب می شود.

این مخمرتمایل زیادی به چربی دارد و در نتیجه در قسمتهایی از پوست که غدد چربی (Sebaceous Glands) فراوان‌ ترند بیشتر یافت می شود، نظیر پوست سر (Scalp) و پوست صورت . به همین علت در افرادی که فعالیت غدد چربی آنها زیاد است و پوست چربی دارند، غالبا شوره را مشاهده می کنیم .

لازم به یادآوری است پوست‌ریزی که در افراد با موهای خشک در اثر شامپو کردن بیش از حد و یا چنگ زدن موها در حین ششتشو حاصل می شود ،یک پوست‌ریزی موقت است که با بهبود روشهای ششتشوی مو بر طرف می شود و نباید آن را با شوره اشتباه کرد .

به همین دلیل هنگامی که یک بیمار با مشکل شوره سر به پزشک متخصص پوست (Dermatologist) مراجعه می کند پزشک ابتدا به بررسی خشک یا چرب بودن شوره می پردازد.

درمانهای رایج

شامپوهای دارویی :

این شامپوها حاوی مواد شیمیایی و داروهای ضد قارچی نظیر کتوکونازول (ketoconazole) می باشند. اما اجازه بدهید ابتدا روشهای سالم تر را جهت درمان و پیشگیری شوره بررسی کنیم. بعضی از مکملها (Supplements) می توانند تا حد زیادی به درمان شوره کمک کنند .

ویتامین E:

ویتامین E به صورت ترکیبی طبیعی از توکوفرولها (Tocopherols) غالباً در خون افرادی که دچار شوره هستند پایین می باشد . مصرف روزانه ۴۰۰ واحد (IU) ویتامین E زیر نظر پزشک توصیه می شود.

سلنیم (Selenium):

این عنصر برای عملکرد نوعی آنزیم مهم آنتی اکسیدان که در کاهش التهاب (Inflammation) نقش دارد لازم می باشد .

در افراد مبتلا به شوره غالبا میزان سلنیم پایین است .مصرف روزانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ میکروگرم (Mg) سلنیم زیر نظر پزشک توصیه می شود.

(Flax Seed oil): حاوی لینولئیک اسید (Linoleic Acid) و لینولنیک اسید ( Linolenic Acid) می‌باشد، که هر دو از اسیدهای چرب ضروری می‌باشند و کمبود آنها منجر به التهاب پوست (Dermatitis) می شود . یک تا دو قاشق مرباخوری یا چهارتا هشت کپسول آن را روزانه به رژیم غذایی خود بیافزایید.

دم کرده‌های گیاهی:

دو گیاه زیر به علت تاثیر مثبتی که بر کبد دارند به تصفیه‌کننده خون معروفند.

-شبدر چمنی (Red clover) نام علمی: Trifolium pratense

-ریشه بابا آدم (Burdock) نام علمی: Arctium lappa

روش مصرف: یک قاشق مربا خوری از خرد شده هر گیاه را دم کنید و روزی یک لیوان از این دم کرده را میل کنید. راه توصیه شده این است که پودر گیاهان فوق را در آب ریخته ۳۰ دقیقه بدون آنکه آب بجوشد حرارت دهید .

استفاده موضعی از گیاهان:

• اکلیل کوهی (Rosemary) نام علمی: Rosmarinus officinalis مخلوطی از یک چهارم لیوان سرکه سیب و سه لیوان دم کرده رزماری تهیه کنید. مو و پوست سر را بدان آغشته کنید، ۵ تا ۱۰ دقیقه صبر کنید ،سپس آب بکشید. این مخلوط (Mixture) ،۲ خاصیت اصلی دارد :
  الف) رزماری گردش خون را در پوست سر افزایش می دهد.
  ب) PH اسیدی سرکه باعث کاهش چربی ها و پوسته های زائد سر می گردد.
• روغن درخت چای (Tea Tree oil) نام علمی: Melaleuca alternifolia این گیاه خاصیت قوی ضد قارچ (Antifungal) و ضد شوره (Antidandruff) دارد. دو تا سه قطره از این روغن را در هر بار شستشو به شامپوی خود بیافزایید. شامپوی ضدشوره صحت حاوی روغن درخت چای و ماده آنتی اکسیدان و ضد شوره اکتوپیروکس (Octopirox) می باشد. این شامپو با چندین مکانیسم به مقابله با شوره می‌پردازد. حسن دیگر این شامپو این است که شما می توانید به اصل بودن و موثر بودن روغن درخت چای در آن اطمینان داشته باشید. چرا که شرکت صنعتی و بازرگانی صحت این روغن را زیر نظر کارشناسان علمی خود مستقیما از استرالیا که رستنگاه اصلی این گیاه است تهیه می کند.

شوره سر

شوره سر یا سبوره pitiriasis capitis با پوسته‌ریزی پوست سر مشخص می‌شود که همراه با خارش و گاهی اوقات همراه با قرمزی و دلمه می‌باشد. شوره سر نوع خفیف درماتیت سبوروئیک می‌باشد. درماتیت سبوروئیک یا درماتیت‌ شوره‌ای‌ به ضایعات قرمز و پوسته‌دار پوست که با تولید سبوره (پوسته‌های‌ چرب‌ یا خشک‌ سفید رنگ)‌ و خارش همراه است، گفته می‌شود. این‌ بیماری‌ مسری‌ نیست‌.

مکانیسم ایجاد بیماری

پوست سر بطور طبیعی در اثر لایه لایه شدن طبقه شاخی، آن لایه‌های شاخی قدیمی را ازدست داده و لایه‌های جدید جایگزین می‌گردند. این عمل آهنگ و ریتم طبیعی و مشخصی دارد اگر آهنگ و سرعت ریزش پوسته‌های طبقه شاخی مو از حالت طبیعی خارج شده و تشدید و تسریع شود حالتی به نام شوره سر ایجاد می‌گردد. شوره سر به حدی شایع است که برخی متخصصان آن را امری طبیعی می‌دانند. پس شوره سر در اثر جدا شدن سلول‌های خارجی پوست سر به وجود می‌آید و باید نسبت به درمان این عارضه اقدام کرد.

علل شوره سر

شوره سر به دلایل مختلفی از قبیل تغذیه نادرست ، هیجان و نگرانی و استرس ، هوای‌ گرم‌ و مرطوب‌ ، یا سرد و خشک‌ ، پوست‌ چرب ، تعریق زیاد ، عدم تعادل هورمونها بخصوص آندروژنها ، مصرف بی‌رویه مواد آرایشی مو و عدم رعایت نظافت مو (شامپو نزدن‌ مرتب‌ ، عدم شست‌و‌شوی کافی سر متعاقب استفاده از شامپو و یا باقی ماندن بقایای صابون در پوست سر) ظاهر می‌شود. همچنین شوره علت میکروارگانیسمی و نیز قارچی داشته و عوامل ذکر شده بالا نیز، در ایجاد شوره سر موثرند.

آیا علت شوره قارچ است؟

قارچها روی پوست سر بسیاری افراد وجود دارند، اما همه این افراد به شوره سر مبتلا نیستند. شوره سر در افراد مختلف ، شدتهای مختلفی دارد و این هم دلیل دیگری است بر این که در سر ما عاملی وجود دارد که باعث می‌شود یکی همیشه از شوره سر کلافه باشد و دیگری اصلا سرش شوره نزند. حتی در یک فرد هم این میزان شوره سر در زمانهای مختلف تفاوت دارد.

از قدیم ، دانشمندان عقیده داشتند پوسته‌های ریز روی سر یا همان شوره‌ها توسط قارچ کوچکی که روی پوست سر رشد می کند، ایجاد می‌شوند. امروزه ، وجود چنین قارچهایی اثبات شده است.

التهاب پوست هم نکته ای مهم است. قارچها ابتدا روی پوست سر ساکن می‌شوند و بعد روی چربی موجود بر پوست سر. آنها این چربیها را به اسیدهای چرب دلخواه خودشان تجزیه می‌کنند و حتی موادی را که مانع و مزاحم رشد آنهاست از بین می‌برند. این التهاب باعث می‌شود سلولهای پوست سر سریعتر تقسیم شوند و بعد از آن ، محیط مناسبی برای رشد قارچها فراهم شود. همه اینها دست به دست هم می دهند و باعث تقسیم سریع تر سلولهای پوست سر و در نتیجه ایجاد شوره سر می شوند. هنوز هم کسی نمی‌داند علت چند میلیون پوسته سر که هر روزه روی لباس افراد مختلف می‌ریزد چیست. در شرکتهای سازنده شامپوهای ضد شوره ، میکروبیولوژیستها بدقت مشغول رشد دادن قارچهایی هستند که از پوسته‌های ریز سر به وجود آمده‌اند. هدف آنها این است که بفهمند این قارچها روی چه موادی بهتر رشد می‌کنند. اگر آنها این مطلب را بفهمند و بتوانند تغییر مختصری در این مواد که روی پوست سر وجود دارند، ایجاد کنند، درمان شوره سر را کشف کرده‌اند. دو گونه از قارچها هستند که باعث شوره سر می شوند: «مالاسزیا وستریکتا» و «مالاسزیا گلوبوسا». تنها علتی که باعث شده است همه فکر کنند «مالاسزیا فورفور» عامل شوره سر است ، این است که این قارچ روی محیطهای کشت رشد می‌کنند. اما دوگونه دیگر ، حساستر از آن هستند که روی چربیهای حیوانات یا گیاهی رشد کنند و برای رشد ، حتما نیاز به چربی پوست انسان دارند. در حال حاضر ، فقط قارچها مسوول ایجاد شوره سر به حساب نمی‌آیند.

بیماریهای پوستی دیگر همراه شوره

علت شوره سر ، التهاب پوست سر است و بیماریهایی همچون اگزما پوسته‌ریزی شدیدی در پوست سر بوجود می‌آورند و گاهی بیماریهای عفونی مثل زرد زخم و شپش سر یا پدیکولوز به صورت پوسته در سر ظاهر می‌شوند. سایر اختلالات‌ پوستی از جمله‌ درماتیت سبوروئیک و درماتیت آتوپیک ، دندروف( زمان بلوغ ) ،‌ روزاسه‌ ، آکنه ، پسوریازیس‌ ، چاقی‌ ، بیماری‌ پارکینسون ، استفاده‌ از لوسین‌های‌ خشک‌کننده‌ حاوی‌ الکل‌ و بیماری‌ ایدز از بیماریهایی هستند که باعث شوره شدید سر می‌شوند.

درمان شوره و پیشگیری

‌ نمی‌توان‌ از آن‌ پیشگیری‌ قطعی بعمل آورد. اما برای‌ به‌ حداقل‌ رساندن‌ شدت‌ یا دفعات‌ شعله‌ور شدن‌ بیماری می‌توانیم از روشهای زیر استفاده کنیم.

– درمان ساده و غیر دارویی:

• برس زدن مرتب موها در درمان شوره سر اهمیت زیادی دارد زیرا سبب می‌شود که جریان خون سریعتر شود و سلول‌ها تغذیه شوند. هر شب پیش از رفتن به رختخواب با یک برس مویی ،‌ موهای خود را از جهات مختلف برس بزنید، به طوری که در حدود صدبار برس روی سرتان حرکت کند و در تمام نقاط خون را به جریان بیندازد. شانه کردن مرتب موها بویزه در هوای آزاد و تمیز تاثیر بسیاری در درمان شوره سر دارد. زیرا این کار موجب افزایش جریان خون و سلولهای بافت پوست سر می‌شود.
• روزانه‌ یک‌ بار سر خود را به‌ خوبی‌ شامپو کنید. طریقه‌ شستن‌ سر با شامپو اهمیت‌ بیشتری‌ از نوع‌ شامپو دارد. هنگام‌ شامپو کردن‌، پوسته‌ها را با ناخن‌هایتان‌ سست‌ کنید و سرتان‌ را حداقل‌ ۵ دقیقه‌ مالش‌ دهید. برای تمیز کردن موها ، ‌از شامپوی متناسب با جنس موهایتان استفاده کنید. می‌توانید به این شامپو بر حسب نوع موها مقداری مواد تقویت کننده گیاهی یا حیوانی بیفزایید.

– رژیم غذایی:

به گفته بعضی متخصصین علل اصلی شوره سر بر اثر بد غذایی است. درصورتی که شوره سر در اثر بدغذایی باشد رژیم غذایی مناسب برای آن توصیه می‌شود. پرهیز از خوردن چربی‌های حیوانی، پرهیز از زیاده‌روی در مصرف شیرینی‌ها ، شکلات ، ‌‌آجیل ، ‌غذاهای سرخ شده و پر ادویه سلامت را به موها باز می‌گرداند. برای کسانی که با مشکل شوره سر رو برو هستند،‌ خوردن سبزیها و میوه‌ها و مواد پروتئین‌دار به مقدار فراوان تجویز می‌شود. غذاهایی که ویتامینهای A ، E ، B و پروتئین به حد کافی دارند، از شوره سر جلوگیری می‌کنند.

– درمان شوره به روش سنتی :

بهترین درمان طبیعی برای شوره سر آب سیب است. برای معالجه موهایتان را با آب سیب ماساژ دهید. اسیدهای طبیعی موجود در این میوه سلولهای مرده را از سر جدا می‌کند. پس از چند دقیقه سرتان را با شامپو بشوئید. سرکه سیب همراه با آب گرم نیز می‌تواند بعنوان ضد شوره و ضد چربی عمل کند

– درمان شوره به روش دارویی :

• برای‌ رفع‌ شوره‌ مختصر سر می‌توانید از شامپوهای‌ طبی ضدشوره‌ از جمله سلنیوم سولفید ، کتوکونازول ، پیریتنیوم زینک (پریتیون روی) و انواع شامپوهای پلی‌تار و شامپو های آنتی سپتیک مانند شامپو ستاولون و نیز لوسیون‌های‌ نرم‌کننده‌ پوست‌ استفاده‌ کنید.
• در موارد شدیدتر ، امکان‌ دارد شامپوهای‌ حاوی‌ قطران‌ یا کرم‌ پوست‌ سر حاوی‌ کورتیزون‌ تجویز شود. برای‌ مالیدن‌ دارو روی‌ پوست‌ سر ، موها را در قسمت‌ کوچکی‌ از سر هم‌ باز کنید و پماد یا لوسیون‌ را به‌ خوبی‌ روی‌ پوست‌ سر بمالید. این‌ کار را در سایر نقاط‌ مورد نظر تکرار کنید.
• در شوره شدید سر (با پوسته ریزی و دلمه) پماد ۵ درصد اسید سالیسیلیک مفید است. عواقب‌ بیماری شوره سر یکی از بیماریهای شایع مو است که‌ یک‌ بیماری‌ مزمن‌ است‌، غالباً بیماری‌ مدت‌ها خاموش‌ باقی‌ می‌ماند. در هنگام‌ مرحله‌ فعال‌ بیماری‌، علایم‌ را می‌توان‌ با درمان‌ کنترل‌ کرد. این‌ بیماری‌ باعث‌ ریزش‌ مو نمی‌شود و موی چرب و شوره نقشی در طاسی سر ندارند. ولی دست‌ پاچگی‌ و عدم‌ احساس‌ راحتی‌ در برخوردهای‌ اجتماعی‌ و عفونت‌ باکتریایی‌ ثانویه‌ در نواحی‌ درگیر از عوارض‌ آن هستند.

منابع:

1. سایت دانشنامه .رشد
2. Christopher, H. and Elson, H. Dandruff Vitamins For DUMMIES 2. http://en.wikipedia.org