آشنایی با مراحل کنترل کیفیت خمیردندان

آشنایی با مراحل کنترل کیفیت خمیردندان

مولف : واحد کنترل کیفی شرکت پاکسان

سودمندی و كارآیی (Efficacy)

هر محصولی دارای یك عملكرد خاص و ویژه است. محصولات مراقبت از دهان و دندان از این امر مستثنی نیستند. بنابراین به هنگام فرموله کردن محصول، نهایت تلاش انجام گرفته در راستای آن است که محصولی که تولید می شود از كارآیی و بازدهی مناسب برخوردار باشد. این هدف با انجام آزمایشات متعدد به اثبات می رسد. یكی از مهم ترین آزمایشات جهت تعیین كارآیی محصول، استفاده از اشخاص داوطلب و انجام آزمایش بر روی آنها است. خمیردندان و یا هر محصول مراقبت از دهان و دندان اشخاص داوطلب داده شده و از آنها خواسته می شود كه در باره موارد مورد اشاره در ذیل نظر خود را اعلام كنند:

• میزان سایندگی و پاك كنندگی خمیردندان و یا هر محصول دیگر
• میزان سفید كنندگی
•  طعم خمیردندان، در این مورد لازم است به سوالات زیر پاسخ دهند :
•  میزان خنك كنندگی این محصول در دهان چگونه است ؟
•  میزان پایداری طعم خمیردندان تا چه اندازه است ؟
•  آیا ایجاد حساسیت می كند یا خیر ؟
•  آیا باعث خوش بو شدن محیط دهان و دندان شده است ؟
•  میزان كف كنندگی محصول (به شرط آن كه محصول دارای ماده كف كننده باشد)
•  بررسی اثر بخش خمیردندان

بررسی اثر بخش خمیردندان

•  ضدپوسیدگی:به منظور پیشگیری از پوسیدگی دندان ماده فلوراید به صورت سدیم فلوراید و یا سدیم مونو فلوروفسفات به خمیردندان اضافه می‌گردد. فلوراید با تبدیل هیدروكسی آپاتیت موجود در مینای دندان به فلوروآپاتیت سبب افزایش استحكام مینای دندان شده و از انحلال آن در اسید تولید شده توسط باكتری‌های پوسیدگی‌زا جلوگیری می‌نماید. محدوده مجاز و مؤثر استفاده از فلوراید در خمیردندان بین 100 – 1500 ppm می‌باشد.
• برای حصول اطمینان از حضور مؤثر فلوراید در خمیردندان‌ها میزان ماده مذكور به روش پتانسیومتری و با استفاده از الكترود یون گزین فلوراید در این شركت اندازه‌گیری می‌شود.
•  سفیدكننده
•  ضدجرم
•  آنتی پلاك
•  ضدحساسیت

اثربخشی خمیردندان با ادعاهای مذكور از طریق انجام تحقیقات مشترك بین این شركت و مراكز تحقیقات دندانپزشكی معتبر (دانشگاهها) بررسی می‌گردد.

سهولت كاربرد (Usability)

محصولات تحت طراحی به وسیله انجام آزمون هایی از قبیل قرار گرفتن بر روی مسواك، پخش یكنواخت در محیط دهان، اندازه گیری گرانروی (Viscosity)، بررسی كمی و كیفی تخلیه محصول از ظروف بسته بندی، چگونگی قرار گرفتن تیوب در دست و سهولت استفاده از نظر سهولت كاربرد (بررسی ارگونومیك) كنترل می شوند.

پایداری (Stability)

در این قسمت پایداری محصولات و تعیین عمر قفسه‌ای یا عمر مفید (Shelf Life) آنها با استفاده از بررسی تغییرات ایجاد شده در هنگام نگهداری در شرایط محیط (طبیعی) و همچنین شرایط تسریع شده مشخص می شود. عمر قفسه‌ای زمانی است كه در محصول ناپایداری ایجاد نشود. این ناپایداری ها و تغییرات ایجاد شده به هنگام نگهداری محصول (ظرف + محتوی) شامل موارد زیر است :

1- محتوی

الف- فیزیكی

• گرانروی (ویسكوزیته)
•  بافت (دوفاز شدن)
•  رنگ (تغییر در رنگ محصول به واسطه قرار گرفتن در دماهای بالا)
•  رایحه

ب- شیمیایی

•  تخریب مواد فعال (مواد اكتیو)
•  PH
•  برهمكنش بین مواد سازنده

ج- میكروبیولوژی

 آلودگی میكروبی
یكی از مسائل مهم در مورد پایداری یك محصول، عدم آلودگی آن در سرتاسر مدت عمر قفسه‌ای (تا پایان تاریخ انقضاء) می‌باشد. روش مناسب جهت رسیدن به این هدف استفاده از نگهدارنده (Preservative) است.
نگهدارنده تركیب یا ماده ای است كه با غلظت مناسب به یك فرآورده اضافه شده تا میكروارگانیسم ها را از بین برده و یا از رشد و تكثیر آنها جلوگیری نماید. كارآیی ماده محافظ را نمی توان پیش بینی كرد و لذا آن را بصورت تجربی در برخورد با چالش میكروبی (Microbial Challenge) استاندارد شده تعیین می كنند. به این آزمون تعیین كفایت نگهدارنده). فعالیت ماده محافظ بستگی به اجزای فرمولاسیون و نوع ظرف دارد.
در آزمون چالش(آزمون تعیین كفایت نگهدارنده)، نمونه های جداگانه از فرمولاسیون محصول را در معرض حمله گونه های مشخصی از باكتری های گرم مثبت و گرم منفی، مخمر و كپك قرار داده و سپس شمارش تعداد میكروب های زنده از هرگونه از میکروب ها، در فواصل زمانی تا حداقل 28 روز انجام گردیده و كفایت مواد نگهدارنده مختلف بررسی می‌شود. از گونه های بیماری زا و عود كننده باكتری گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس(Staphylococcus aureus) ، باكتری های گرم منفی سودوموناس آئروژینوزا Pseudomonas) aeruginosa) و اشرشیا کلی (Escherichia coli) ، مخمر کاندیدا آلبیکنس( Candida albicans) و كپك آسپرژیلوس نیجر (Aspergillus niger) كه قادرند در طی ساخت و یا مصرف مكرر به فرآورده وارد شده و قدرت سازگاری و رشد در فرمولاسیون را دارند استفاده می شود. این چالش استاندارد نماینده گونه هایی است كه ایجاد عفونت جلدی و روده ای كرده و باعث تخریب و فساد محصول می شوند. همچنین از میكروارگانیسم های جدا شده از فرآورده های آرایشی، بهداشتی كه احتمالاً عامل فساد این محصولات می باشند نیز می توان علاوه بر میكروب های بالا استفاده كرد. در تمام نمونه های بدون نگهدارنده كه بعنوان شاهد مورد آزمون قرار می گیرند، باید میكروارگانیسم ها رشد كنند.

2- ظرف

الف- وجود مواد خارجی
محصولات دهان و دندان از حساسیت خاصی برخوردار هستند. لازم است کلیه مواد اولیه مورد استفاده در این محصولات خوراكی بوده و در هنگام بسته بندی نیز دقت كافی اعمال شود. تیوب خمیردندان باید عاری از هرگونه مواد زائد و خارجی بوده و كاملاً تمیز باشد زیرا در صورت وجود مواد زائد و خارجی، نه تنها سهولت خروج خمیر از تیوب با مشكل مواجه می شود، بلکه خمیر دارای ذرات خارجی قابل استفاده نیست.

ب- تاپ سیل
تاپ سیل یعنی غشایی كه بر روی دهانه تیوب قرار گرفته باید كاملاً مورد بررسی قرار گیرد.. سهولت برداشتن و سوراخ نبودن آن جزء موارد مهم اینگونه بررسی ها است.

ج- وجود سوراخ در تیوب
تیوب خمیردندان نباید دارای منافذ و سوراخ باشد. سوراخ بودن تیوب موجب ورود هوا به داخل خمیر شده و سفتی و ناپایداری خمیردندان را بدنبال خواهد داشت.

د-آزمایش های دیگری از قبیل مقاوم بودن لاك و یا لعاب خارجی تیوب بر اثر ضربه و یا ایجاد فشار بر روی تیوب و همچنین بررسی در تیوب كه باید كاملاً بسته باشد نیز از دیگرموارد بررسی است.

ح- جنس مقوای جعبه وكارتن
جعبه و كارتن خمیر دندان باید از مقوایی انتخاب شود كه پایداری لازم را در مقابل فشارهای احتمالی دارا بوده و همچنین در ابعادی که قابلیت حمل و نقل آن آسان باشد به فروش برسد.

ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی (Safety of Cosmetics)

امروزه محصولات آرایشی و بهداشتی به طور وسیعی برای تمیز و سالم نگهداشتن پوست و مخاط استفاده می‌شوند. با یك دید كلی و در مقایسه با داروها، این محصولات به طور مرتب و به صورت طولانی مدت مصرف می شوند؛ در صورتی كه داروها طی یك دوره محدود و جهت كمك به بهبود بیماری به كار می روند. بنابراین بر خلاف داروها كه كافیست سودمندیشان در بهبود بیماری نسبت به عوارض جانبی آنها سنگینی كند، محصولات آرایشی و بهداشتی باید كاملاً سالم و بی خطر باشند. به عبارت دیگر به دلیل اینكه عده بسیار زیادی از مردم از این محصولات استفاده می كنند، حتماً لازم است جهت اطمینان از بی خطر بودن این گونه محصولات، تمامی احتمالات مخاطره آمیز ناشی از مصرف آنها در نظر گرفته شود. هدف ما شرح مفهوم عملی و همچنین روش های حصول اطمینان در مورد ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی شركت پاكسان است كه بعنوان بزرگترین و مجهزترین شركت تولید كننده محصولات شوینده ، بهداشتی و آرایشی درایران شناخته می شود.

مفهوم كلی ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی
محصولات آرایشی و بهداشتی شامل تركیبات مختلفی است كه لازم است ایمنی آنها با روش تجربی ثابت شده باشد. ازطرفی محصولات آرایشی و بهداشتی فقط وقتی سودمند اند كه با استفاده صحیح، ایمنی آنها محرز گردد. به عبارت بهتر، محصولات آرایشی و بهداشتی باید از” هر نظر“، چه برای تولید کنندگان و چه برای مصرف كنندگان، بی خطر و ایمن باشند. این محصولات ضامن سلامت افراد جامعه هستند نه تهدیدی برای آنها.

آزمون ها و روش های ارزیابی ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی

در كل می توان گفت ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی به ایمنی تك تك اجزاء تشكیل دهنده آنها وابسته است؛ بدین معنی كه با ارزیابی ایمنی اجزاء تشكیل دهنده این محصولات می توان تا حدود زیادی از ایمنی محصول نهایی اطمینان حاصل نمود ولی نه به طور کامل، زیرا ممكن است برخی از اجزاء تشكیل دهنده به خودی خود خطری دربر نداشته باشد ولی برهم كنش آنها با اجزاء دیگر مخاطره آمیز باشد. بدین دلیل برای اطمینان كامل از ایمن بودن این گونه محصولات باید ابتدا مخاطرات احتمالی هركدام از اجزاء‌ تشكیل دهنده را ارزیابی نمود و سپس خود محصول نهایی در شرایط نرمال مصرف ، مورد ارزیابی قرار گیرد تا اطمینان كامل حاصل شود كه هیچ گونه آسیبی به مصرف كننده وارد نمی شود. لازم به ذكر است كه محصولات آرایشی و بهداشتی بلافاصله بعد از استفاده باعث تحریك و آلرژی نمی شود، بلكه این گونه پاسخ ها معمولاً پس از مصرف مكرر و طولانی مدت اینگونه محصولات بروز می كند.

تقسیم بندی اثرات ناخواسته محصولات آرایشی و بهداشتی

به طور کلی اثرات ناخواسته محصولات آرایشی و بهداشتی را می توان به دو دسته تقسیم نمود :

1- اثرات موضعی :بخش های خارجی بدن مانند پوست، چشم و مخاط تحت تأثیر قرار می گیرد.
2- اثرات سیستمیك یا پیكره‌ای : در اثر ورود این محصولات به بدن، از طریق پوست، بلع و یا تنفس، تاثیر آن عمومی بوده و كل بدن تحت تأثیر قرار می گیرد.
ازآزمون هایی كه بر روی مواد خام متشکله محصولات آرایشی و بهداشتی انجام می شود تا از بی خطر بودن آنها اطمینان كامل حاصل گردد می توان به موارد زیر اشاره نمود :
آزمون سمیت حاد (Acute Toxicity)
آزمون حساسیت زایی (Sensitization)
تست سایندگی بهینه محصول (مخصوصاً خمیردندان)
در آزمایشگاه جهت سایندگی محصول (مخصوصاً خمیردندان) از این آزمایش استفاده می‌شود. یك لام شیشه ای را انتخاب با اسید كرومیك آن را تمیز کرده و سپس آن را با آب شستشو داده و خشك می کنند. مقدار یك گرم خمیردندان را روی لام گذاشته و با استفاده از یك صفحه گرد فلزی كه دارای پوشش صیقلی است، خمیردندان را روی لام شیشه ای با چندین بار حركت رفت و برگشت دست، پخش می نمایند. همزمان آزمون نمونه شاهد را با گلیسرین انجام می شود. پس از اتمام آزمایش، لام شیشه ای را شستشو داده و در داخل اسید نیتریك رقیق فرو برده تا هرگونه ذرات فلزی آلیاژ كه به لام چسبیده از بین برود. لام را در آب شسته و آن را در مقابل نور منعكس شده مشاهده می کنند. اگر مسیر مالش خمیردندان بر روی لام شیشه ای دارای خراشیدگی قابل رؤیت باشد، نمونه از نظر این آزمون مردود خواهد بود.

یکی دیگر از روش های تست سایندگی که در این شرکت انجام می گیرد به شرح زیر است :

دستگاه مسواک زنی (cross brushing machine) ، عملیات مسواک زدن را به منظور اندازه گیری میزان سایش خمیردندان انجام می دهد. به این منظور طبق دستور العمل ذکر شده در پایین آزمون را انجام می دهیم. در ابتدا عاج و یا مینای دندان در ماده ای به نام رزین اپوکسی قالب گیری می شود كه البته شایان ذكر است كه به جای مینای دندان از ماده ای به نام ایزوسید و از پلی آکریل به جای عاج استفاده می شود . ابتدا باید خمیردندانی به عنوان شاهد تهیه شود( طبق استاندارد) و سپس محلولی از آب و خمیردندان به نسبت 60/40 برای هر یك از خمیردندانهای شاهد و آزمون ساخته شود. . این محلول را در ظرف مخصوص آن(همانطور كه در شكل مشخص شده است) ریخته و دندانهائی را که به وسیله دستگاه پروفیلومتری به صورت کمی (میزان پستی و بلندی) آن اندازه گیری شده در معرض سایش این دو خمیر دندان قرار می گیرد و سپس عملیات مسواک با 2000-500 دور بسته به اینکه از مینا و یا عاج استفاده شده باشد به صورت رفت و برگشت انجام گیرد. سپس مجددا به وسیله دستگاه پروفیلومتری سطوح دندان ها از نظر (پستی و بلندی) اندازه گیری می شود. بر این اساس سایش خمیر دندان بررسی می گردد. تفسیر نتایج به شرح زیر خواهد بود:
در صورتیکه اختلاف سایش عاج دندان قبل و بعد از مسواک زدن با خمیر دندان آزمون تا حداكثر 2 برابر بیشتر از اختلاف سایش قبل و بعد از مسواک زدن با خمیر دندان شاهد باشد این خمیردندان از نظر سایش قابل قبول خواهد بود. در غیر این صورت اگر اختلاف بیش از 2 برابر باشد سایش خمیر دندان از حد استاندارد بیشتر است و این خمیر دندان از نظر سایش قابل قبول نخواهد بود. قابل ذکر است که میزان 2 برابر اختلا ف برای عاج دندان محاسبه می شود ولی از آنجائیكه مینای دندان استحكام بیشتری نسبت به عاج دارد این اختلاف تا 4 برابر قابل قبول خواهد بود.

اثرات پیكره ای (Systemic Effects)

اثرات سوء محصولات آرایشی و بهداشتی که به داخل بدن وارد می شود، بسیار جدی نیست، چرا كه اكثر اجزاء تشكیل دهنده این محصولات از قبیل الكل های چرب و امولسیون دهنده ها، مشابه موادی است كه در صنعت غذایی به كار برده می شود، ولی با این وجود اجزاء خاصی كه بالقوه مشكل زا بوده و فعالیت بیولوژیكی دارند از قبیل نگهدارنده ها و یا تركیبات رنگی، عطرها و تركیبات ضد آفتاب، مشکل آفرینند. به طور کلی، اجزاء متشکله محصولات آرایشی و بهداشتی از راه پوست و مخاط، دستگاه گوارش ودستگاه تنفس به بدن وارد می شوند. میزان نفوذ این مواد به عواملی از قبیل طبیعت ماده، غلظت و مقدار آن، مدت زمان تماس با پوست، وضعیت پوست هر فرد و اینكه در تماس با كدام قسمت از پوست بدن می باشد، بستگی دارد. احتمال ابتلا به مسمومیت های عمومی از قبیل سرطان زایی (Carcinogenicity) ، نقص های مادرزادی (Teratology) و اثر سمی بر سیستم عصبی (Neurotoxicity) در استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی وجود دارد و لازم است كه در خلال ارزیابی ایمنی این محصولات مدنظر قرار گیرد.

در كل اگر تنها یکی از اجزاء متشکله محصول دارای عوارضی باشد، قدرت ایجاد خطر توسط این جزء، باز هم به میزان در معرض بودن مصرف كننده با این ماده بستگی دارد؛ بدین معنی كه:

غلظت ماده مورد نظر در محصول نهایی و دفعات و مقدار مصرف آن به چه میزان می باشد ؟
چه مقدار از سطح پوست در تماس می باشد ؟
و طریقه مصرف آن چگونه است (شستشوی آرام یا خشن، آبكشی كافی یا ناقص) ؟
كه پس از تخمین این موارد برای مصرف كننده، (البته منظور از تخمین زدن، محاسبه احتمال خطرزایی محصول در حداكثر تماس ـ در معرض بودن ـ‌ آن با مصرف كننده می باشد) میزان استفاده آن در محصول نهایی مشخص می شود.

كنترل كیفیت هنگام تولید محصول

كنترل مواد اولیه و محصولات در آزمایشگاه تضمین كیفیت (QA)، پس از انجام كنترل های یاد شده توسط آزمایشگاه تحقیق و توسعه (R&D) بر روی محصول (محتوی و ظرف) و تصدیق، صحه گذاری كارآیی، ایمنی و پایداری، تولید آن آغاز می گردد، در هنگام تولید محصول، كنترل آن در مراحل مختلف در آزمایشگاه تضمین كیفیت (Quality Assurance) انجام می‌گیرد. کنترل های انجام گرفته به شرح ذیل می باشد:

• ادوات بسته بندی

با ورود هر محموله از ادوات بسته بندی، کنترل های مختلف جهت بررسی پایداری و تكرارپذیری این ادوات به شرح ذیل انجام می گیرد:

•  عدم وجود سوراخ
•  میزان تحمل فشار بطری و تیوب
•  وجود مواد خارجی در ادوات
•  رگه دار بودن ظرف یا چاپ
•  فرورفتگی در بدنه ظرف
•  عدم ایستایی ظرف
•  یكنواخت نبودن ضخامت بدنه بطری و تیوب
•  عدم آب بندی یا مایع بندی ظرف
•  ایراد در گلویه ظرف
•  تغییر شكل ظرف
•  زائده اضافی در داخل یا خارج ادوات
•  خوب جا نرفتن در ظرف
•  نامرغوب بودن كاغذ مورد استفاده در كارتن و جعبه
•  ضعیف بودن چسب محل اتصال و بین لایه‌های كارتن و جعبه
•  مطابقت ابعاد كلیه ادوات با ابعاد استاندارد
•  مطابقت مندرجات لیبل و مندرجات استاندارد
•  تست كاربردی در خطوط بسته بندی

• مواد اولیه

مواد اولیه مصرفی در ساخت محصولات در موارد ذیل مورد كنترل قرار می گیرد :

•  مشخصات فیزیكی و شیمیایی كه بسته به نوع ماده، آزمون های مختلفی مانند : pH ، درصد خلوص ، درصد نمك (كلرید سدیم) ، رنگ (APHA یا لاویباند) ، درصد آمین ، اندیس یدی ، اندیس صابونی ، اندیس اسیدی ، اندیس هیدروكسیل ، درصد فلزات سنگین ، درصد خاكستر سولفاته و … روی آنها انجام می گیرد.
•  مشخصات میكروبیولوژیک : جهت اطمینان از عدم آلودگی مواد اولیه، بسته به نوع ماده، آزمون های خاصی جهت تشخیص وجود و میزان میكروب های كلیفرم ، سودوموناس آئروژینوزا، استافیلوکوکوس اورئوس ، باكتری های هوازی مزوفیل و کپک و مخمر بسته به نوع ماده انجام می پذیرد.

• محصول در جریان ساخت

بعد از مرحله ساخت و قبل از انتقال فرآورده به مخازن ذخیره برای بسته بندی، آزمون هایی جهت كنترل محصول در موارد ذیل انجام می پذیرد و در صورت عدم انطباق فرآورده با استانداردهای موجود تصحیحات لازم صورت می پذیرد. مشخصات شیمیایی و فیزیكی مانند : pH ، گرانروی (ویسكوزیته) ، رنگ محصول، درصد اكتیوهای آنیونی، درصد فلزات سنگین، دانسیته و ذرات باقیمانده روی الك 75 و 150 میكرونی.
pH : این شاخص میزان اسیدی و بازی بودن محصول را نشان می دهد. pH مناسب بر اساس استاندارد ملی ایران در محدوده 4 تا 9 متغیر است. ولی اكثر خمیر دندان‌ها pH خنثی دارند.

گرانروی (ویسكوزیته) :با توجه به نوع محصول و در نظر گرفتن سهولت كاربرد آن، گرانروی (مقاومت در برابر جریان یافتن) یك محصول با استفاده از افزودن ماده ویسكوز دهنده CMC تنظیم شده و توسط دستگاه ویسكومتر اندازه‌گیری می‌شود.

درصد اكتیو آنیونی :مواد فعال سطحی آنیونی مؤثرترین شوینده و كف ساز در خمیر دندان می باشند. اندازه گیری این مواد با استفاده از روش‌های شیمیایی (تیتراسیون) در هر سری ساخت (بچ) انجام می گردد.

مشخصات میكروبیولوژیک : لازم است كه محصول تولید شده از نظر آلودگی های میكروبی مورد آزمایش قرار گیرد. هدف از انجام این گونه آزمایشات، از یك طرف تعیین تعداد باكتری های هوازی مزوفیل غیر بیماری زا و از طرف دیگر اطمینان از عدم وجود میكروارگانیسم های بیماری زا می باشد. لازم است كه تعداد باكتری های هوازی مزوفیل از 500 عدد در هر میلی لیتر یا گرم فرآورده تجاوز ننموده و میكروارگانیسم های بیماری زای پسودوموناس آئروژینوزا ، باكتری های گروه كلیفرم ، استافیلوكوكوس اورئوس و كپك و مخمر در هر میلی لیتر یا گرم فرآورده وجود نداشته باشند.

پس از اطمینان از عدم آلودگی میكروبی و مطابقت مشخصات شیمیایی و فیزیكی با استانداردها ، فرآورده به مخازن ذخیره ارسال می شود.

• محصول نهایی

بعد از انتقال فرآورده به مخازن ذخیره و در هنگام بسته‌بندی ، آزمون هایی جهت كنترل محصول نهایی كه آماده هدایت به بازار می‌باشد در موارد ذیل انجام می پذیرد. بدیهی است در صورت عدم انطباق محصول با استانداردها، از هدایت آن به بازار جلوگیری بعمل خواهد آمد.

موارد مورد سنجش

 مشخصات شیمیایی و فیزیكی مانند : pH ، گرانروی (ویسكوزیته) ، رنگ محصول ، درصد اكتیوهای آنیونی، درصد فلزات سنگین، ذرات باقیمانده روی الك 75 و 150 میكرونی، دانسیته و پایداری
 مشخصات میكروبیولوژیک: به دلیل عبور فرآورده از خطوط بسته‌بندی و قرار گرفتن در درون تیوب لازم است كه محصول از نظر آلودگی های میكروبی، مورد آزمایش قرار گیرد كه تستهای مربوطه همانند محصول در جریان ساخت می‌باشد.