مراحل استخراج اسانس
گردآورنده : خانم مهندس ترمه تیموریان از شرکت ناردین کالا
استخراج اسانس ها از گیاهان به یک صورت انجام نمی گیرد بلکه برای استخراج هر یک باید از روش مناسب خاص خود استفاده نمود.
به طور کلی چهار روش برای استخراج اسانس وجود دارد:
1-استخراج اسانس از راه تقطیر با آب یا بخار
تقطیر یا Distillation عبارت است از تبدیل بخارات آب به قطرات آب که این تغییر وتحول تحت تاثیر جریان هوای سرد صورت می پذیرد. تقطیر یکی از قدیمی ترین روش های تبدیل بخار آب به مایع است.
تقطیر ممکن است به یکی از دو روش زیر انجام گیرد:
الف- تقطیر ساده
با این روش، می توان اقدام به جدا کردن مواد تشکیل دهنده مایعاتی نمود که آن مواد نقاط جوش متفاوتی دارند در این اقدام با افزایش درجه حرارت مواد تشکیل دهنده یک به یک، بر حسب نقطه جوش خود به تدریج بخار و از هم جدا می شوند.
ب- تقطیر با آب
از این روش برای جداسازی مواد غیر محلول در آب ( مثل اسانسها) استفاده می شود. در واقع آب و اسانس با هم تقطیر می شوند. با استفاده از این روش به آسانی می توان اسانسها را از گیاهان مورد نظر استخراج نمود. وقتی مخلوط بخارهای آب و اسانس به محیطی با فشار هوای کمتر رسید، چون نقطه ی میعان آب با نقطه میعان اسانس یکسان نیست، پس در دو فاز متفاوت قرار می گیرند در این حالت رابطه زیر برقرار می گردد:
P = Pv + Po
P :فشار داخل دیگ، v : فشار بخار آب، Po : فشار جسم فرار (اسانس)
به طور کلی در محیط بخار آب، فشار هوای کمتری وجود دارد و در فشار کمتر نقطه جوش اسانس پایین می آید و در دمای کمتری تبخیر می شوند. براین اساس میتوان اسانسهایی بانقطه جوش 300 درجه سانتی گراد را استخراج نمود. اسانس پس ازاستخراج از اندام مورد نظر، به صورت ذرات کوچک همراه با ذرات بخار آب به سردکن های مخصوص هدایت می شود و در آنجا به صورت قطره های مایع همراه با قطره های آب ازسردکن خارج میگردد.
2- استخراج اسانس به وسیله حلال
مهمترین و متداولترین روش اقتصادی استخراج ترکیبات معطر در عطر سازی نوین می‌باشد. در این روش مواد خام در حلالهایی که می‌توانند ترکیبات معطر مورد نظر را در خود حل کنند غوطه ور می‌گردند. عمل خیساندن در این روش از چند ساعت تا چند ماه می‌تواند طول بکشد. اغلب ترکیبات معطر مواد چوبی، فیبری و حیوانی از این روش استخراج می‌شوند. مواد معطری که بعلت فراریت زیاد از طریق تقطیر نمی‌توانند استخراج گردند و همچنین آنهایی که دما، ترکیبات و ماهیت آنها را عوض می‌کند، از این روش استخراج می‌شوند. حلالهایی که معمولا در روش خیساندن/استخراج با حلال استفاده می‌گردند شامل هگزان و دی متیل اتر می‌شوند. محصول این روش بنام کنکریت (concrete) معروف است
3- استخراج اسانس به وسیله فشار سرد Cold press :
پوست اکثر گیاهان خانواده مرکبات (نظیر نارنج ، لیمو، پرتقال و…) دارای اسانس می باشند. اسانسهای مذکور به درجه حرارت بالا بسیار حساسند و معمولا ً در 100 درجه سانتی گراد تجزیه می شوند. از این رو این نوع اسانسها را نمی توان به وسیله تقطیر با بخار آب یا سایر روشهای تقطیر مبتنی بر دمای بالا استحصال نمود ، در این موارد معمولا پوست میوه گیاهان مذکور را به منظور استخراج اسانس یا تحت تاثیر فشارهای مکانیکی مناسبی قرار می دهند و یا پس از کوبیدن و له کردن آنها ، مواد حاوی اسانس و سایر ترکیبات را از آن خارج می کنند. روش دیگری که برای جدا کردن اسانس مرکبات وجود دارد، عبارت است از متلاشی کردن غده های محتوی اسانس پوست میوه با ماشین مخصوص بطوریکه ، صفحات دنده ای ماشین ، غده های محتوی اسانس سطح پوست میوه را می تراشند و اسانس را از آن خارج می کنند. در هر دو حالت فوق ، مخلوط اسانس و سایر ترکیبات پوست مرکبات را داخل سانتریفو‍ژ ریخته و در سرعت بالا و دمای پایین اقدام به جدا کردن اسانس می نمایند.
4-عطرگیری به وسیله روغنهای جاذب Enflurage
این روش به منظور استخراج مواد معطر گلها برای تهیه عطر به کار می روند.در کشور فرانسه (بخصوص صنایع عطر و ادکلن سازی جنوب فرانسه ) کاربرد فراوانی دارد. در این روش پس از قرار دادن یک لایه چربی روی شیشه هایی که بدین منظور تعبیه شده اند (شیشه های مذکور در ابعاد مشخص داخل چارچوب هایی از جنس چوب قرار گرفته و در طبقات خاص خود جابجا می شوند) بعد اقدام به جدا کردن گلبرگها از گل مورد نظر مانند بهار نارنج ویاس کرده، و آنها را تک تک روی لایه چربی قرار می دهند. پس از 24 ساعت (معمولاً اوایل صبح)، اقدام به برداشتن گلبرگهای روز قبل و قرار دادن گلبرگهای جدید می نمایند. پس از چندین بار تکرار این عمل، مواد موثره موجود در گلبرگها در داخل چربی حل می شوند (چربی به عنوان حلال عمل می کند) سپس چربی ها را جمع آوری کرده و به آن مقادیر مناسبی الکل یا حلال مناسب دیگر می افزایند. در این مرحله مواد معطر موجود در چربی داخل الکل (یا حلالهای دیگر) حل می گردد که با تبخیر حلال می توان به مواد موثره مورد نظر دست یافت. استخراج مواد مورد نظر به روشهای مذکور گران است و به مواد شیمیایی خاصی نیازدارد. همچین اکثر مواد شیمیایی مورد استفاده در این روش آتشزا وخطرناکند و تنها هنگامی مواد به روش فوق استخراج می گردد که این عمل به روش تقطیر با بخار آب(به دلیل احتمال از بین رفتن مواد معطر درتقطیر با بخار آب) امکان پذیر نباشد. کمیت و کیفیت اسانسها تحت تاثیر روش استخراج آنها قرار می گیرد.
مهندسی معکوس
نمونه‌ای از دستگاههای GC-MS
عطرها از طریق مهندسی معکوس با استفاده از تکنیک‌های تحلیلی ای نظیر کروماتوگرافی گازی- اسپکترومتری جرمی Gas chromatography–mass spectrometry که بطور خلاصه (GC-MS) به آن گفته می‌شود و می‌تواند فرمول عمومی هر نوع عطری را آشکار کند. سختی روش (GC-MS) ناشی از پیچیدگی مواد اولیه عطرها می‌باشد. بخصوص وجود اسانسهای طبیعی و ترکیبهای پیچیده شیمیایی این کار را سخت تر می‌کنند. هرچند هر کسی با ابزار خوب و تجربه کافی در عرض چند روز می‌تواند فرمول هر عطری را بدست آورد… مشتریان و رقبا می‌توانند بطور تقریبا دقیقی فرمول بیشتر عطرها را تحلیل کنند. آنالیز عطرهای قدیمی یا عطرهایی که در شرایط بدی نگهداری شده‌اند نیز بعلت تجزیه ویا ترکیب خیلی از مواد اولیه و بوجود آمدن ناخالصیها به مرور زمان مشکل می‌باشد. مواد اولیه و ترکیبات معمولا بوسیله شناساگر کروماتوگرافی گازی می‌توانند تشخیص داده شوند. این دستگاه هر ماده شیمیایی را از طریق بو و یا خصوصیات فیزیکی آن تشخیص می‌دهد. مهندسی معکوس عطرهای موفق در بازار، بعلت آسانی نسبی کار با ابزار GC، فشار موجود برای تولید عطرهای پر طرفدار و طبیعت پر سود بازار عطر، بسیار معمول می‌باشد.
تماس با کارشناسان 