مولف : سرکار خانم اسد اله زاده کارشناس ارشد شیمی مدیر بخش شیمی آزمایشگاه انجمن صنایع شوینده, آرایشی و بهداشتی

.

اندیس یدی :  مقدار ید جذب شده ( بر حسب گرم ) توسط ۱۰۰ گرم چربی است .

چربی های غیراشباع در محل پیوندهای دوگانه با ید باند می شوند و ترکیب اضافی تولید می کنند . بنابراین عدد ید می تواند میزان اشباعی یا غیراشباعی چربی ها را مشخص کند . یک مول ید توسط هر یک از باندهای دوگانه مصرف می شود . ترکیب ید با پیوندهای دوگانه واکنش کندی است ، ولی در حضور کلریدها این عمل سرعت می یابد . در عمل مقدار زیادی از ید را با چربی مورد آزمایش مخلوط می کنند ، مقداری از ید توسط پیوندهای دوگانه جذب می شوند ، یدهای باقی مانده را می توان از طریق تیتراسیون بدست آورد .

پس به عبارتی عدد یدی مقیاسی از درجه هیدروژناسیون ( اشباع شدن ) اسیدهای چرب موجود در چربی است . در واقع عدد ید بالاتر به معنی درجه اشباع بیشتر است که تیتر پایینتری خواهد داشت .

عدد ید تا حد زیادی در بیشتر چربیها و روغن ها به میزان اسید پالمتیک ، اولئیک و لینولئیک بستگی دارد .

 ( درصد اسید لینولئیک * ۸/۱ ) + ( درصد اسیداولئیک * ۹/۰ ) = عدد یدبه طور تقریبی :

بین اندیس یدی و نقطه ذوب رابطه معکوس دارد یعنی هر چه  روغن غیر اشباع تر باشد اندیس یدی بیشتر شده و نقطه ذوب کاهش می یابد. همچنین فساد چربی در اثر اکسیداسیون با اندیس یدی ارتباط مستقیم دارد چون هر چه باند دوگانه بیشتر باشد اندیس یدی بیشتر می شود و در نتیجه فساد بیشتر می شود بدلیل اینکه اکسیژن بیشتری می تواند به باند دوگانه متصل شود.

به طور کلی اندیس یدی به دو روش عمده هانوس و ویجس قابل اندازه گیری است.

در روش هانوس معرف هالوژنه مصرفی عبارتست از برومید ید در اسید استیک ، در حالیکه در روش ویجس معرف هالوژنه عبارتست از کلرید ید در اسید استیک.

محلول ویجس(برای تهیه ی ان ۱۰گرم تری کلرید ید را با ۳۰۰ml تترا کلرید کربن مخلوط کرده و به آن ۷۰۰ml اسید استیک خالص اضافه می شود.)

روش اجرای آزمون :

مقدار ۰٫۲۵ گرم از نمونه روغن را در یک ارلن مایر در سمباده ای وزن می کنیم و ۱۰cc کلروفرم زیر هود به آن اضافه می کنیم سپس ۲۵cc معرف هانوس با استفاده از پیپت حبابدار به آن اضافه می کنیم و در ارلن را می گذاریم به مدت ۳۰ دقیقه در یک جای تاریک قرار می دهیم و گاه گاهی هم می زنیم .سپس ۱۵cc محلول یدید پتاسیم ۱۵% به آن اضافه می کنیم، سپس ۱۰۰cc آب ممقطر جوشیده و سرد شده به آن اضافه می کنیم و بعد محلول را با محلول تیوسولفات ۰٫۱ نرمال تیتر می کنیم تا جایی که رنگ قرمز مایل به قهوه ای تبدیل به رگ زرد شود. سپس ۱۰ قطره چسب نشاسته اضافه می کنیم و تا بیرنگ شدن کامل تیتر می کنیم .  حجم مصرفی برای نمونه مجموع دو تیتراسیون انجام شده است. در ضمن آزمایش فوق را دقیقا برای شاهد تکرار می کنیم.

عدد یدی از فرمول زیر محاسبه می شود:

v₁ – v₂) * N *12.69 / w) = عدد یدی

حجم مصرفی تیو سولفات سدیم برای شاهد =  V₁

حجم مصرفی تیوسولفات سدیم برای نمونه  =  V₂

وزن نمونه    =  W

نرمالیته تیوسولفات سدیم  =  N

مقادیر استاندارد اندیس یدی در برخی از روغن ها :