کازمدیک

نگهدارنده ها

نگهدارنده ها موادی هستند که به محصولات آرایشی و بهداشتی اضافه می شوند تا از رشد و نمو میکروارگانیسم ها در محصول جلوگیری کنند. از این رو نگهدارنده ای مفید و کارآمد است که محصول را از تاریخ تولید تا تاریخ انقضاء از گزند میکروارگانیسم ها محافظت نماید.

به طور کلی نگهدارنده ها مانع رشد و نمو میکرو ارگانیسم ها می شوند درحالیکه گندزداها یا ضدعفونی کننده ها میکروارگانیسم های زنده موجود در محصول را می کشند. درواقع نگهدارنده ها باکتریواستاتیک هستند و ضدعفونی کننده ها باکتریوساید می باشند. همچنین ضدعفونی کننده ها سریع و قوی عمل می کنند و طیف کوچکی از میکروب ها را از بین می برند اما نگهدارنده ها فعالیت طولانی مدت داشته و مانع رشد و تکثیر میکروب ها می شوند.

برای تولید محصولات آرایشی و بهداشتی مطابق بر دستورالعمل GMP، در ابتدا باید کلیه ماشین آلات و ظروف با یک ضدعفونی کننده خوب پاک شوند و سپس در یک شرایط پاکیزه مبادرت به تولید محصول شود. در این حالت محصول تولید شده فاقد هرگونه آلودگی می باشد و نگهدارنده موجود در محصول از آلودگی های ثانویه جلوگیری خواهد کرد و اگر چنانچه پروسه تولید به خوبی انجام نشود ممکن است محصول آلوده شده و علایم وجود آلودگی میکروبی در محصول مشاهده شود که عبارتند از :

ایجاد بو نامطبوع در محصول

تغییر رنگ محصول

تغییر بافت و ویسکوزیته محصول

تولید گاز

غیر فعال کردن مواد فعال

میکرو ارگانیسم ها:

میکروارگانیسم یا همان میکروب به موجوداتی گفته می شود که اندازه آنها در حد میکرون است و با چشم غیر مسلح قابل رویت نیستند. میکروب ها در همه جا، از آب و هوا گرفته تا خاک،  روی پوست بدن، و مخاط بدن انسان و جانوران به میزان فراوان وجود دارند. به گونه‌ای که زندگی برای جانوران و گیاهان، بدون وجود میکروب امکان‌پذیر نیست. میکروب ها بطور کلی به باکتری ها, ویروس ها, آغازیان و برخی قارچ ها تقسیم می شوند. میکروارگانیسم ها نیز مانند سایر موجودات به سه فاکتور آب ، هوا و غذا برای رشد و نمو نیاز دارند و محصولات آرایشی و بهداشتی منبع بسیار خوبی برای آنها می باشد چون این محصولات حاوی رطوبت و مواد مغذی کافی برای رشد میکرو ارگانیسم ها می باشد. باکتری ها در PH نرمال یعنی 7 و یا کمی قلیایی و در دمای 37-30 درجه سانتی گراد شروع به رشد و تکثیر می کنند اما قارچ ها در PH اسیدی و دمای اتاق رشد می کنند.

باکتری ها گروهی از موجودات تک سلولی  هستند که پوشش بیرونی نسبتاً ضخیمی، آن‌ها را احاطه کرده‌است. باکتری‌ها متنوع‌ترین و مهم‌ترین میکروارگانیسم ها هستند که اندازه آنها بین 1-15 میکرون است. تعداد کمی از آن‌ها در انسان و حیوانات و گیاهان بیماری‌زا است. برخی از آنها در صنایع مختلف مانند صنایع غذایی کاربرد فراوان دارند و برخی از آنها بطور کاملا خنثی در طبیعت زندگی می کنند. باکتری ها از لحاظ رنگ آمیزی به دو دسته گرم مثبت و گرم منفی تقسیم می شوند که علت آن تفاوت در ساختار دیواره سلولی آنها است. باکتری های گرم مثبت به خاطر وجود پپتیدوگلیکان, مواد رنگ آمیزی را در دیواره سلولی خود نگه می دارند و به رنگ بنفش دیده می شوند اما با کتری های گرم منفی این رنگ را جذب نمی کنند و به رنگ قرمز دیده می شوند. از طرفی باکتر ی ها را از لحاظ شکل ظاهری نیز تقسیم بندی می کنند که با کتری ها ممکن است به شکل کوکسی، باسیل، کوکوباسیل، اسپریل و غیره باشند همچنین این موجودات از لحاظ متابولیسمی بی‌هوازی، هوازی، بی‌هوازی اختیاری و… می باشند.

قارچ ها تنوع بسیار بالایی دارند بطوریکه بیش از ۳۸ هزار نوع قارچ در طبیعت وجود دارد که بعضی از آنها سمی اند و بعضی از آنها قابل خوردن می‌باشند. رنگ، شکل و اندازهٔ قارچ‌ها می‌تواند خیلی متنوع و مختلف باشد. قارچ های بیماری زا به دو دسته مخمرها و کپک ها تقسیم می شوند که کپک ها به صورت رشته‌های چندسلولی رشد می‌کنند اما مخمر ها به شکل کروی می باشند.

مهترین میکروارگانیسم های حائز اهمیت در صنایع آرایشی و بهداشتی عبارتند از :

استافیلوکوکوس اورئوس (باکتری گرم مثبت)

اشرشیا کلی (باکتری گرم منفی)

سودموناس ایروژینوزا (باکتری گرم منفی)

کاندیدا آلبیکنس (مخمر)

آسپارژیلوس نایجر(کپک)

  عوامل موثر در انتخاب نگهدارنده برای محصولات آرایشی و بهداشتی:

1) غلظت : اکثر نگهدارنده ها در غلظت بالا خاصیت میکروب کشی دارند و در غلظت پایین مانع رشد میکروب ها می شوند اما معمولا غلظت بالای نگهدارنده ها اثرات سمی روی سلول های بدن داشته و موجب ایجاد خارش در بدن می شود و از طرفی غلظت پایین آنها حتی ممکن است موجب تحریک و افزایش رشد و نمو میکروب ها شود.

2) زمان تماس : مردن و ازبین رفتن میکروب ها در مواجه با مواد نگهدارنده به صورت لگاریتمی صورت می گیرد یعنی مدت زمان لازم برای از بین رفتن مقدار مشخصی از باکتری. به بیان دیگر نگهدارنده ای قوی تر است که در مدت زمان مشخص تعداد بیشتری از باکتری را از بین ببرد.

3) PH : PH محصول از دیگر موارد موثر در عملکرد  نگهدارنده است. هر نگهدارنده در یک PH مشخص عملکرد بهتری دارد. مثلا اسید بنزوئیک و پارابن ها در PH  اسیدی عملکرد بهتری دارند لذا در انتخاب نگهدارنده باید میزان PH محصول را مد نظر قرار داد.

4) سازگاری : عدم تداخل نگهدارنده با سایر مواد موجود در محصول از موارد بسیار حائز اهمیت است چون سایر مواد موجود در عملکرد نگهدارنده تاثیر مثبت و یا منفی می گذارند یعنی عملکرد آن را افزایش و یا کاهش می دهند. به عنوان مثال سورفکتانت های آنیونی موجب کاهش عملکرد نگهدارنده ها ی کاتیونی می شوند. پروتئین ها عملکرد پارابن ها و نگهدارنده های فنولی را کاهش می دهند در صورتیکه وجود موادی همچون الکل ها، آلدهید ها و اسیدها موجب افزایش عملکرد نگهدارنده می شود چون این مواد به خودی خود خاصیت ضد میکروبی دارند. EDTA  نیز موجب افزایش عملکرد نگهدارنده ها می شود چون این ماده با از بین بردن یون های فلزی موجود در محیط میزان نفوذ پذیری دیواره سلولی باکتری ها را افزایش می دهند در نتیجه مواد نگهدارنده با سرعت بیشتری به داخل بدن باکتری نفوذ می کند.

5) بسته بندی : نوع بسته بندی محصول آرایشی و بهداشتی نیز در میزان آلودگی بسیار موثر است. بهتر است از ظرفی استفاده شود که دهانه کوچک تری داشته باشد تا کمتر در معرض آلودگی قرار گیرد از طرفی ظروف باید از جنسی  باشد که اختلال در عملکرد نگهدارنده ایجاد نکند. به عنوان مثال پلی اتیلن با دانسیته پایین ، پارابن موجود در محصول را جذب می کند.

آزمایش نگهدارنده ها:

آزمایش تاثیر نگهدارنده یکی از آزمایش های اصلی در تضمین سلامت محصولات آرایشی و بهداشتی می باشد. این آزمایشات به دو منظور انجام می شود.

• تشخیص اینکه چه نگهدارنده ای عملکرد بهتری نسبت به گونه های مختلف میکروب های موجود در محصول دارد.
• تعیین کمترین دوز مصرفی برای حفظ سلامت محصول توسط نگهدارنده خاص

اولین مرحله این آزمایش   APC است. Aerobic Plate Count یعنی شمارش میکروب های هوازی موجود در محصول آلوده به این ترتیب که سطح پلیت نوترینت آگار را با نمونه محصول آغشته می کنیم. آن را در محیط آزمایشگاه به مدت 24-48 ساعت نگهداری می کنیم. پس از این مدت یک سری کلونی روی پلیت تشکیل می شود که بیانگر انواع میکروبهای موجود در محصول است. در این مرحله از کلونی ها نمونه برداشته و در محیط کشت دیگری آنرا پرورش می دهیم و سپس میزان حساسیت و مقاومت آنها را در برابر نگهدارنده های مختلف آزمایش می کنیم. پروسه آزمایشات میکروبی، بسیار طولانی و زمان بر است از اینرو روش MIC Minimum Inhibitory Concentration که یکی از روش های سریع میکروبیولوژی است کاربرد بیشتری دارد.  MIC یعنی کمترین غلظت نگهدارنده برای مهار رشد میکروب ها که شامل باکتری های گرم مثبت و منفی، قارچ ها و کپک ها می شود. از طرفی و با توجه به اینکه مواد موجود در فرمول هر محصول توانایی تغییر عملکرد نگهدارنده را دارد و همچنین خط تولید هر کارخانه ای واجد یک سری از سوش های به خصوص یک میکروب می باشد از این رو نمونه محصول تولید شده در شرایط آن کارخانه باید آزمایش شود. این آزمایش 4- 8 هفته به طول می انجامد.

 نگهدارنده ایده ال :

نگهدارنده ای است که طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها را بتواند کنترل کند ولی از نگاه وا قع گرایانه این چنین نگهدارنده ای وجود ندارد لذا امروزه از ترکیب چند نگهدارنده استفاده می شود. نگهدارنده خوب در محصولات آرایشی و بهداشتی به ماده ای گفته ای می شود که دوز مصرفی آن پایین و راندمان کاری بالا داشته باشد چون دوز مصرفی پایین هم موجب کاهش هزینه های تولید می شود و هم اثرات جانبی را در محصول کاهش می دهد. نگهدارنده باید پایداری خوبی در برابر عوامل طبیعی مانند گرما و PH را داشته باشد. نگهدارنده همچنین نباید روی رنگ و بوی محصول تاثیر بگذارد و نباید با سایر مواد موجود در محصول تداخل داشته باشد. نگهدارنده خوب به ماده ای گفته می شود که از تاریخ تولید تا تاریخ انقضاء ،محصول را از گزند میکروبها در امان دارد و همچنین این مواد نباید برای انسان و محیط زیست اثر سو داشته باشند.