روی اکسید یا اکسید روی که در کتاب‌های کهن توتیا نامیده می‌شود، ترکیب غیر آلی با فرمول ZnO و به شکل پودری سفید رنگ و غیرمحلول در آب است.
توتیا اکسید ناخالص فلز روی (روی اکسید) است. در گذشته از توتیا برای ساختن فلز برنج و همچنین درمان بیماری‌های چشم بهره می‌گرفتند.
در قدیم آن را سنگ سرمه نیز می‌گفتند و برای آن سه گونه قائل بودند: زرد، کبود و توتیای قلم که توتیای قلم کرمانی بهترین نوع آن بود.
واژهٔ توتیا را عربی شده واژه فارسی دوده‌ها دانسته‌اند. توتیا امروزه نیز با نام زینک اکساید در پودر بچه، پمادهای پوستی، کرم ضد آفتاب، شامپو ضدشوره و… استفاده می‌شود. توتیا از اکتشافات ایرانیان بوده و بنابر گزارش مارکوپولو، روش استخراج آن به طریق تقطیر بخارحاصل از ذوب سنگ روی بر میله‌های فولادی سرد بوده‌است.
مصارف صنعتی
این ترکیب در ساخت مواد فراوانی در صنعت مانند پلاستیک، سرامیک، شیشه، سیمان، لاستیک (تایر اتومبیل)، نرم‌کننده، رنگ‌ها، مومها، چسب، غذاها، باتری و… استفاده می‌شود. پودر اکسید زینک کاربردهای فراوانی دارد. کاربردهای اصلی آن به صورت خلاصه ارائه می‌شود. بیشتر کاربردها از واکنش اکسید روی به عنوان ماده تشکیل دهنده سایر اجزای روی استفاده می‌کنند. کاربرد آن در علم مواد شامل ضریب شکست بالا، رسانایی حرارتی بالا، آنتی بیوتیک و مواد محافظ اشعه UV می‌باشد.
مصارف دارویی
در پزشکی و بهداشت این ترکیب با نام زینک اکساید در پودر بچه، پمادهای پوستی، کرم ضد آفتاب، شامپو ضد شوره و… استفاده می‌شود. پماد زینک اکساید در درمان ضایعات پوستی مستعد عفونت مانند سوختگی، اگزما، سوختگی پای نوزادان، خراشیدگی و گزش حشرات, ضد التهاب خفیف پوستی و همچنین در ترکیب کالامین به عنوان ضد خارش کاربرد دارد.
اکسید روی دارای خواص مرطوب‌کننده، آنتی‌بیوتیکی و دئودورانت است. به دلیل آثار ضد سبوم و منعکس‌کننده اشعه UV در ترکیب کرم‌های ضد آفتاب نیز استفاده می‌شود.
مصارف آرایشی
اکسید روی مصارف فراوانی در صنایع آرایشی دارد. این ترکیب می‌تواند اشعه UV خورشید را جذب کرده و از پوست در مقابل آفتاب سوختگی و سایر خسارات اشعه UV محافظت نماید.
اکسید روی یکی از مهم‌ترین ترکیبات مواد آرایشی معدنی است. از آنجا اکسید روی توسط پوست قابل جذب نیست بنابراین باعث هیچ گونه حساسیت پوستی نمی‌شود و غیر حساسیت زا و غیر جوش زا می‌باشد.
همچنین در تولید دئودورانت‌ها و صابون‌ها کاربرد دارد. این ترکیب در حذف بوی بد بدن و جلوگیری از رویش باکتری‌ها کمک می‌کند و به خوبی موجب تسکین هر گونه حساسیت پوستی می‌شود.
موارد مصرف زینک اکساید
اكسيد روي براي پيشگيري از آفتاب‌سوختگي، پيري زودرس پوست، درمان خشكي پوست، اختلالات پوستي و عفونت‌هايي نظير سوختگي‌هاي خفيف، اگزما، آماس سوزش‌دار، خراشيدگي‌ها، آكنه ولگاريس، ادرار سوختگي، شوره و سبوره،سميت با پيچك سمي،كچلي، خارش، پسوريازيس، گزش حشرات، زردزخم و زخم‌هاي واريسي به كار مي‌رود.
مکانیسم اثر زینک اکساید
اكسيد روي با ايجاد يك سد فيزيكي باعث بازتاب، پراكنده كردن و جذب اشعه ماوراء بنفش و اشعه مرئي نورخورشيد شده و نفوذ آن را از طريق اپيدرم به حداقل مي‌رساند. به علاوه داراي اثرهاي قابض، محافظ و ضدعفوني كننده پوست نيز مي‌باشد. اين دارو مهاركننده رشد باكتري‌ها نيز مي‌باشد كه تا حدودي به اثر كاهش PH ناشي از آن مربوط مي‌باشد.
عوارض جانبی زینک اکساید
مصرف عوامل ضد افتاب ندرتاً ممكن است باعث جوش، درماتيت آلرژيك تماسي (سوزش وخارش پوست)، درماتيت تماسي فتوآلرژيك (قرمزي و التهاب زودهنگام پوست)، تحريك پوستي (سوختگي،خارش و قرمزي پوست) و بثورات پوستي شود.
تماس با کارشناسان 