ساختار مو

موها رشته‌های طویلی هستند، متشکل از سلولهای شاخی شده که از سطح پوست بدن بیرون آمده‌اند و اندازه آنها از نظر طول و قطر بسیار متغیر است. موها غیر از کف دست و پا تقریبا در تمام قسمتهای بدن یافت می‌شوند و تعداد آنها در نواحی مختلف بدن متفاوت است. هر مو دارای یک قسمت بیرون از پوست به نام ساقه مو و یک قسمت درون پوستی به نام ریشه مو می‌باشد که هر دو قسمت ساختمان یکسانی دارند. مو از ساختمانی لوله‌ای شکل و مشتق از اپیدرم به نام فولیکول بوجود می‌آید.

ساقه مو (Hair shaft)
ساقه مو از سه قسمت مغز ، قشر و کوتیکول تشکیل شده است.
مغز
در مرکز مو قرار دارد و موهای ظریف فاقد مغز می‌باشند. سلولهای تشکیل دهنده مغز مو بزرگ و واکوئله بوده و بطور متوسط شاخی می‌شوند.
قشر
ناحیه اطراف مغز مو می‌باشد که ضخامت عمده مو را تشکیل می‌دهد و از سلولهای شدیدا شاخی شده و فشرده تشکیل شده است. رنگ مو مربوط به رنگدانه‌های ملانین موجود در سلولهای این لایه می‌باشد که توسط ملانوسیتهای واقع در ماتریکس مو تولید و سپس به این سلولها منتقل می‌گردد. هر چه مقدار ملانین کمتر باشد، رنگ مو روشن تر و بالعکس خواهد بود. در موهای قرمز ، ملانین از نوع فئوملانین می‌باشد. سفید شدن مو به علت از بین رفتن رنگدانه ملانین در سلولهای قشری است.
کوتیکول
از یک ردیف سلول پهن و کاملا شاخی شده تشکیل یافته است که مانند فلس ماهیها هر سلول قسمتی از سلول مجاور خود را می‌پوشاند. نحوه قرار گیری سلولهای کوتیکول باعث شده که هم مو نفوذ پذیر بوده و قابل رنگ کردن باشد و هم انعطاف پذیر بوده و پس از خیساندن قابل پیچش باشد.

فولیکول مو (Hair Follicle)
فولیکول مو ساختمانی لوله‌ای است که از سطح اپیدرم شروع و انتهای عمقی آن در هیپودرم قرار می‌گیرد. انتهای عمقی فولیکول متسع شده و پیاز مو را بوجود می‌آورد. پیاز مو در قاعده خود دارای ناحیه تو رفته‌ای است که حاوی درم بوده و پاپیلا نامیده می‌شود. پاپیلا ناحیه‌ای است غنی از رگهای خونی و پایانه های عصبی هم در تشکیل مو نقش القایی دارد و هم برای نگهداری و رشد مو دارای اهمیت حیاتی است. بطوری که انهدام پاپی مو و یا قطع جریان خون آن منجر به مرگ فولیکول می‌گردد. سلولهای اپیدرمی پوشاننده پاپی ، سلولهای زایایی هستند که ماتریکس مو را تشکیل می‌دهند. سلولهای ماتریکسی فعالانه تقسیم شده ، مو و غلاف درونی ریشه مو را بوجود می‌آورند.

به این معنی که اگر ماتریکس را به عنوان کلاهکی استوانه‌ای فرض نماییم، سلولهای ناحیه مرکزی آن مغز مو ، سلولهای ناحیه محیطی نسبت به آنها قشر مو ، سلولهای محیطی‌تر کوتیکول مو و محیطی ترین سلولها غلاف درونی ریشه مو را بوجود می‌آورند. سلولهای ماتریکس مو ، همانند سلولها بازال اپیدرم ، سلولهایی را بوجود می‌آورند که نهایتا شاخی می‌شوند، با این تفاوت که ماده شاخی تولید شده توسط سلولهای حاصل از ماتریکس از نوع کراتین سخت و چسبنده بوده و سلولهای شاخی شده نمی‌ریزند (برخلاف پوست). فولیکول مو از نظرساختمانی شامل مو در قسمت مرکزی و غلافهایی در اطراف آن به اسامی غلاف درونی ریشه مو و غلاف بیرونی ریشه مو می‌باشد.

غلاف درونی ریشه مو
این غلاف مو را تاسطح اتصال غدد چربی به فولیکول می‌پوشاند و از این به بعد از بین می‌رود و فضای باقی مانده به جای آن برای دفع ترشحات غدد چربی مورد استفاده قرار می‌گیرد. غلاف درونی ریشه مو حرکت موی درحال رشد را تسهیل و خود شامل سه لایه به اسامی کوتیکول ، هاکسلی و هنله است.
غلاف بیرونی ریشه مو
غلاف بیرونی ریشه مو در اطراف غلاف درونی قرار گرفته و در امتداد با اپیدرم می‌باشد. بطوری که این لایه در قسمتهای عمقی از یک ردیف سلول و در قسمتهای میانی از دو ردیف سلول تشکیل شده ولی در قسمتهای فوقانی شبیه اپیدرم و از نوع مطبق می‌باشد. غشای پایه ضخیمی به نام پرده شفاف فولیکول مو را از بافت همبند درم در اطراف فولیکول متراکم شده جدا می‌کند که غلاف درمی نامیده می‌شود. دسته کوچکی از عضلات صاف که بطور مایل بین فولیکول مو و طبقه پاپیلایی درم قرار گرفته عضله راست کننده مو نامیده می‌شود. انقباض این عضله در پاسخ به سرما ، ترس یا هیجان باعث سیخ ایستادن موها می‌شود. موهای ناحیه صورت فاقد عضله راست کننده می‌باشند.

چرخه رشد مو
موهای بدن انسان دارای دوره‌های رشد و استراحت بوده و بعد از مدت معینی می‌ریزند. در چرخه رشد موها سه مرحله آناژن ، کاتاژن و تلوژن قابل تشخیص می‌باشد.
آناژن: دوره رشد موها می‌باشد و این دوره در موهای سر 2 تا 6 سال و در موهای سایر نقاط بدن 1 تا 6 ماه می‌باشد. در هر زمان ، بطور متوسط 85 درصد موها در مرحله آناژن هستند.

کاتاژن: دوره کوتاهی است که طی آن تقسیم سلولهای ماتریکسی متوقف و فولیکول مو از ناحیه پاپیلا جدا می‌شود.

تلوژن: دوره‌ای است که حدود سه ماه طول می‌کشد و در این دوره همه فعالیتهای سلولی متوقف می‌گردد و موی مرده که همراه فولیکول دژنره شده‌اش موی چماقی نیز نامیده می‌شود. ضمن شست و شو و یا در اثر فشار ناشی از رشد موی جدید می‌افتد. روزانه بطور متوسط 50 تا 100 تار مو می‌ریزد و توسط موهای جدید جایگزین می‌شود. اگر ریزش موها زیاد باشد منجر به طاسی می‌گردد. در مورد تجدید موهای ریخته شده عقیده بر این است که فولیکول جدید از سلولهای زایای غلاف بیرونی حاصل و در محل موی ریخته شده رشد می‌کند. موهای ظریفی که در مرحله جنینی ظاهر می‌شوند موهای لاناگو Lango ، موهای ریزی که پس از بلوغ ظاهر می‌شوند موهای کرکی و موهای معمولی ، موهای نهایی نیر نامیده می‌شوند.

انواع مو

موها با توجه به ویژگی هایی که دارند به 4 گروه تقسیم می شوند؛ موهای طبیعی، چرب، خشک و مختلط. هر یک از این گروه موها خصوصیات خاص خود را دارند و بر همین اساس به مراقبت های ویژه ای نیازمند هستند.

آناتومی مو

فولیکول های مو در ماه سوم بارداری روی بدن جنین شروع به رشد می کنند. نوزاد با حدود 100 فولیکول مو در هر سانتی مترمربع از پوست و به طور متوسط با 100هزار فولیکول مو روی سر به دنیا می آید اما بعد از تولد میزان تراکم آن کم می شود و بعد از بلوغ مجددا به میزان طبیعی و حداکثر خود می رسد. در 15 سالگی، در هر سانتی مترمربع پوست حدود 500 فولیکول مو وجود دارد. بین 30 تا 50 سالگی، تعداد فولیکول ها به مرور کاهش می یابد و به 150 تا 250 فولیکول در هر سانتی مترمربع می رسد.

فولیکول های مو به شکل گروه های کوچکی به نام «واحد فولیکولی» وجود دارند و هر یک شامل 5-1 تار مو می شود. متوسط تعداد تار مو در هر واحد فولیکولی مو 2 تا 3 تار مو است. موها تا قبل از دوران بلوغ نازک و کوتاه هستند و بعد از بلوغ تحت تاثیر هورمون ها ضخیم تر می شوند و اصطلاحا به آن موی ترمینال می گویند.

این تغییر تنها در موهای سر رخ می دهد و موهای ریش، بینی، گوش، مژه، ابرو یا موی زیربغل، ناحیه تناسلی، بازوها و پاها در واقع از همان ابتدا موی ترمینال هستند. در ساختار مو بسیاری از مواد مانند کربن، اکسیژن، نیتروژن، گوگرد و به طور متوسط حدود 10 درصد آب وجود دارد. قطر مو به طور میانگین حدود 0.05 و 0.09 میلی متر است.

موها هم مانند سایر اعضا و ارگان های بدن با گذر عمر پیر می شوند. با افزایش سن چرخه زندگی مو کوتاه تر می شود و پس از 50 سالگی رشد مو آهسته تر خواهد شد. زمانی که چرخه زندگی مو دچار اختلال شود طبیعی است که ریزش مو بیشتر خواهدشد.

تعداد و رنگ موها

اکثر افراد به طور متوسط روی سر 100 تا 150 هزار تار مو دارند. تارهای مو با تراکم 250 تا 300 عدد در هر سانتی متر مربع روی پوست سر قرار گرفته است. افراد با موهای قهوه ای یا مشکی حدود 100هزار فولیکول مو و افراد با موها بور کمی بیشتر حدود 150 هزار و کسانی که موی قرمز دارند کمی کمتر از 100 هزار تار مو دارند.

رنگ مو عمدتا به وسیله ملانین تولید شده به وسیله ملانوسیت ها در فولیکول مو تعیین می شود. رنگ مو وراثتی است و با توجه به نوع، مقدار و توزیع ملانین (با افزایش سن، تولید ملانین کاهش می یابد و به تدریج موها خاکستری و سفید می شوند) متفاوت است.

موی مرطوب تیره تر از موی خشک به نظر می رسد زیرا میزان نوری که از موی خیس عبور می کند به مراتب کمتر از میزان نوری است که از موی خشک می گذرد. چربی روی مو و استفاده از اسپری یا تافت هم همین تاثیر را روی مو دارد.